ملاک‌هاي درون فردي و برون فردي موثر بر انتخاب رشته (گفتار اول)
ازآنجايي که دانشجويان يک بار تصميم به انتخاب رشته تحصيلي مي‌گيرند،
بنابراين، آنها نياز دارند تا درباره آينده خود، از جمله مسير حرفه و دستمزدي که دريافت خواهند نمود، فکر کنند؛ به همين خاطر، تجزيه و تحليل مطالعات قبلي، بدون بررسي دقيق ويژگي‌هاي يک رشته، نمي‌تواند کامل باشد.
مطالعه اين مقاله براي داوطلبان آزمون‌هاي سراسري که مي‌خواهند انتخاب رشته درستي داشته باشند، مي‌تواند مناسب باشد.
زندگي چيزهايي را به آدم مي‌دهد و چيزهايي را انسان‌ها از زندگي دريافت مي‌کنند.
آنچه را که زندگي مي‌دهد، مي‌توانيم انتخاب کنيم و آنچه را که دريافت کرده‌ايم، انتخاب‌هاي ما هستند.
قطعاً تمامي انتخاب‌هاي ما صحيح نيستند و تلاش براي دقت در انتخاب‌هاي صحيح، ضريب اشتباه ما را کاهش مي‌دهد.
انسان، تنها موجود روي زمين است که قدرت انتخاب دارد.
ژان پل سارتر معتقد بود که انسان محکوم به آزادي است و زماني اين محکوميت عينيت مي‌يابد که ما انتخاب مي‌کنيم.
انسان مختار است که انتخاب کند و گاه به دليل سهل انگاري‌ها و عدم دورانديشي، مجبور است که انتخاب‌هاي خود را محدود کند؛ بنابراين، محدوديت در انتخاب، يک بحران است و برعکس آن، براي بعضي از افراد، اين وسعت انتخاب‌هاست که چالش بزرگي محسوب مي‌شود.
اگر بين انتخاب‌هاي محدود، بهترين انتخاب را داشته باشيم، همواره از خود حمايت خواهيم کرد، و اگر در وسيع‌ترين محدوده انتخاب‌ها، انتخاب مناسبي نداشته باشيم، آن را هم ما انتخاب کرده‌ايم و مسؤوليت آن برعهده خود ماست.
يکي از نقاط عطف در زندگي هر شخصي، انتخاب رشته، مسير تحصيلي و شغلي آينده اوست.
چه تصميم خود را براي انتخاب رشته گرفته باشيد، چه نه، يکي از سؤالات اساسي اين است که چه رشته‌اي مناسب‌ترين رشته با توجه به ويژگي‌هاي شخصيتي و توانمندي‌ها و هوش شماست.
آنچه در دوره تحصيل مي‌تواند ارزيابي فرد را از يک رشته شکل داده و در پي آن رضايت تحصيلي وي را تحت تاثير قرار دهد، عواملي است که از آغاز و پيش از ورود به دانشگاه، انتخاب رشته داوطلب را جهت داده است.
در خصوص عوامل مؤثر بر انتخاب رشته دانشگاهي، تاکنون تحقيقات متعددي در خارج و داخل کشور انجام شده است که هر کدام يک يا چند عامل را به عنوان عوامل مسلط يا داراي سهم بيشتر در انتخاب رشته افراد، مشخص کرده‌اند؛ البته شرايط اجتماعي و اقتصادي هر جامعه مي‌تواند وزن متفاوتي به عوامل مختلف بدهد؛ براي مثال، اين شرايط مي‌تواند سهم انتخاب و علاقه فردي را در انتخاب رشته، کم و زياد کند.
- در مطالعات مختلف، ترکيبي از علايق شخصي، ويژگي شخصيتي، علاقه خانواده، بازار کار و آينده شغلي در انتخاب رشته افراد، مؤثر بوده است؛ براي مثال، پيرسون و دلمنجنکينز (1997) در مطالعه خود، ترجيحات و علايق خانواده، کيسي (2000) ويژگي‌هاي شخصيتي، فريزبي (2000) ترجيحات خانواده، کرن (2000) ترجيحات خانواده، آينده شغلي و بازار کار، دالي (2003) توانمندي علمي و علايق شخصي، تاتار (2013 و 2021) آينده شغلي، کينزي و همکارانش (2004 و 2019) ويژگي‌هاي فردي و خانوادگي و آينده شغلي را مهم‌ترين ملاک‌ها براي انتخاب رشته دانشجويان اعلام کرده‌اند.
در مطالعات داخلي نيز، نصفت (1371) توانايي شخص و منزلت اجتماعي، مطهري (1372) علاقه شخصي، نصر (1381) توانايي علمي فرد و علايق شخصي، عبدي و آقابابا (1388) نيز عوامل فردي، آينده شغلي، و رباني و ربيعي (1390) علايق شخصي را مهم‌ترين عامل در انتخاب رشته دانشجويان ايراني بيان کرده‌اند.
يکي از عوامل بسيار مهم در پيشرفت تحصيلي و کسب موفقيت‌هاي درسي، وجود وضعيت اقتصادي مطلوب و همچنين داشتن رفاه و امکانات مادي است.
دانش‌آموزاني که در خانواده‌هاي کم‌بضاعت مشغول به تحصيل هستند، تمايل دارند که هر چه سريع‌تر وارد بازار کار بشوند و به حقوق مادي دست پيدا کنند.
عوامل فرهنگي جامعه نيز، در جهت‌گيري تحصيلي دانش‌آموزان مؤثر است؛ مثلاً، برخي از کشورها ممکن است به تحصيل و ارتقاء سطح علمي افراد، اهميت بدهند و در جهت آن برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت زيادي را ترتيب بدهند؛ در حالي که در جوامع ديگر، اشتغال پردرآمد، بيشتر از ارتقاء سطح علمي اهميت داشته باشد.
در يک فرآيند تصميم‌گيري، دانش‌آموزان ممکن است که تحت تاثير والدين، مشاوران، دوستان و آشنايان و معلمان خود قرار گيرند. مرور پيشينه پژوهشي نشان مي‌دهد که دوستان، مشاوره با خانواده و مشاوره تحصيلي، از عوامل تاثيرگذار در تصميم‌گيري دانشجويان شناخته شده‌اند.
- نتايج مطالعه مثني و محمدي (1401) روي انتخاب رشته دانشجويان رشته حسابداري نشان مي‌دهد که عامل ويژگي‌هاي رشته، ويژگي‌هاي فردي، عوامل راهنما، عوامل محيطي، ويژگي‌هاي تحصيلي و ويژگي‌هاي دانشگاه، بر انتخاب رشته دانشجويان تاثير مثبت و معني‌داري داشته، و همچنين آبرومندي، امکان ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر، استقلال، شهرت دانشگاه، عضويت حرفه‌اي، آرمان‌گرا بودن، پيشرفت شغلي آتي، دانش قبلي، اعتبار و موقعيت اجتماعي و چشم‌انداز خوب و فرصت‌هاي شغلي، به عنوان ده شاخص برتر انتخاب رشته حسابداري گزارش شده است.
طبيعتاً نمي‌توان نتايج اين مطالعه را به دانشجويان همه رشته‌ها تعميم داد؛ چون هر رشته، بافت فرهنگي و علمي و اجتماعي مختص به خود را دارد.
مقوله انتخاب رشته در ايران، يکي از چالش برانگيزترين مراحل زندگي است.
ممکن است که داوطلب به رشته‌اي علاقه داشته باشد، اما بازار کار به آن رشته علاقه نداشته باشد.
اين شيدايي به دو مقولگي، در دو پيوستار «درون‌فردي و برون‌فردي» قابل بحث است.
ملاک‌هاي درون‌فردي، شامل : علاقه به رشته، استعداد و هوش و رضايت از خود است و عامل‌هاي برون‌فردي،
شامل: علايق خانواده، نظرات مشاوران، بازار کار، آينده شغلي، منزلت اجتماعي و رضايت خانواده است.
به نظر مي‌رسد که امروزه ملاک‌هاي برون‌فردي، از ملاک‌هاي درون‌فردي بر انتخاب رشته مؤثرتر شده‌اند.
تبعات و پيامدهاي چنين مسيري براي انتخاب رشته، نگران‌کننده است.
