شرحي بر پايستگي تحصيلي
پايستگي تحصيلي، به توانايي دانش‌آموزان در غلبه بر مشکلات، موانع و چالش‌هايي اشاره دارد که در زندگي روزمره تحصيلي بيشتر آنها به طور معمول رخ مي‌دهد. در اين مقاله پايستگي تحصيلي مورد بررسي قرار گرفته و معرفي مي شود.
نظام تعليم و تربيت در سراسر جهان، از جمله نظام‌هاي سرنوشت‌ساز و اساسي در زندگي بشر است که نوعي سرمايۀ اجتماعي و فرهنگي بلند مدت در نسل آدمي به حساب مي‌آيد. با توجه به اينکه قشر عظيمي از يک جامعه رو به رشد را جامعه دانش‌آموزان تشکيل مي‌دهند، توجه به اين افراد و برنامه‌ريزي و سازمان‌دهي مناسب، مي‌تواند عامل رشد و شکوفايي آنها را فراهم کند؛ در غير اين صورت، حتي با برنامه‌ريزي و سازمان‌دهي نامناسب در اين امر، ممکن است که تجارب ناموفق دانش‌آموزان باعث ايجاد نگرش منفي آنان نسبت به خود و محيط اطرافشان شده و اين قشر را از رسيدن به اهداف بلندمدت خود باز دارد.
از جمله سرمايه گذاري در امر تحصيل مي‌توان به پايستگي اشاره کرد.
پايستگي تحصيلي، به توانايي دانش‌آموزان در غلبه بر مشکلات، موانع و چالش‌هايي اشاره دارد که در زندگي روزمره تحصيلي بيشتر آنها به طور معمول رخ مي‌دهد؛ مثلاً دانش‌آموزي را در نظر بگيريد که در طي يک هفته مدام در دروس مختلف نمرات پاييني دريافت مي‌کند، فشار همسالان و خانواده خود را به دليل کسب نمرات پايين تحمل مي‌نمايد. از طرفي فشار امتحانات باعث مي‌شود که بدن او ضعيف شود و انگيزه خود را براي ادامه امتحانات از دست بدهد و تازه همکلاسي‌هاي او نيز با وي سر ناسازگاري گرفته‌اند و مدام با او در جهات مختلف رقابت مي‌کنند.
همان طور که مشاهده مي‌کنيد، اين دانش‌آموز شرايط سختي را تحمل مي‌کند، و اگر اين شخص پايستگي تحصيلي بالايي داشته باشد، با اينکه شرايط سختي را متحمل شده است، با اين اوضاع کنار مي‌آيد و خود را تطبيق مي‌دهد؛ در اين صورت، اين دانش‌آموز فرسودگي کمتري را هم تجربه مي‌کند و با متنوع کردن برنامه تفريحي و تحصيلي خود، از اين فرسودگي جلوگيري خواهد کرد.
حال دانش‌آموزي را در نظر بگيريد که تمام مشکلات ذکر شده در بالا را متحمل شده و توان مقابله با آنها را نيز ندارد؛ چه اتفاقي رخ خواهد داد؟
بي‌شک، بعد از گذشت يک دوره، اين دانش‌آموز انگيزه خود را براي ادامه تحصيل از دست داده و مجبور به شنيدن گوشه و کنايه‌هاي اطرافيان مي‌شود و در نهايت دچار فرسودگي تحصيلي شده و در يک کلام در انجام فعاليت‌هاي مربوط به تحصيل خود شکست خورده و لذتي را دريافت نمي‌کند.
يکي از اتفاقاتي که در پايستگي تحصيلي رخ مي‌دهد، اين است که ادراک فرد از خود و اطرافيانش و تفکر فراشناختش در مواجهه با چالش‌هاي تحصيلي، مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد؛ در واقع، ادراک پايين از توانايي و شايستگي خود در دانش‌آموزاني که مشکلات تحصيلي را تجربه مي‌کنند، باعث مي‌شود که از درخواست کمک از معلم و دوستان خود اجتناب کنند و در نتيجه از انجام فعاليت‌هاي تحصيلي خود طفره روند و هر بار نمرات بدتري نسبت به دفعه قبل دريافت کنند که در نهايت منجر مي‌شود که اين دانش‌آموزان خود را فردي نالايق به شمار آورند و اين مساله بر ديگر جنبه‌هاي مختلف تحصيلي و غيرتحصيلي‌شان اثرگذار باشد.
لذا اگر افراد در جهت بهبود ادراک خود، گام بردارند، مي‌توانند در رشد استعدادها و توانايي‌هايشان نقش مؤثرتري ايفا کنند.
دانش‌آموزان پايسته، علي رغم وجود مشکلات و شرايط استرس زا که باعث تضعيف عملکرد تحصيلي مي‌شود، سطح بالاي انگيزه پيشرفت خود را حفظ کرده و همان طور که در سطرهاي گذشته گفته شد، اين پايستگي مانع فرسودگي تحصيلي آنها مي‌شود.
در علم روان‌شناسي، براي بالا نگه داشتن انگيزه و حفظ آن، راهکارهايي ارايه شده است که مي توان به اثر يادگيري مشاهده‌اي، يادگيري مستقيم، دريافت پاداش از طرف ديگران و عدم ارزيابي منفي درمورد نوع فعاليتي که انجام مي‌دهيم، اشاره کرد؛ مثلاً فرض کنيد که شما مي‌خواهيد براي اولين بار آشپزي کنيد. اگر قبل از شروع کار، دستور پخت غذا را داشته باشيد و چند باري هم ديده باشيد که مادرتان چگونه آن را پخته است و تازه بعد از پخت غذايتان، بيشتر اعضاء خانواده در اين خصوص از شما تعريف کرده باشند، انگيزه شما براي پخت غذاي بعدي بالاتر مي رود و به اصطلاح خودکارآمدي شما در پختن غذا تقويت مي‌شود؛ اما اگر بعد از پخت غذايتان، از عملکردتان انتقادي صورت گيرد، احتمال پخت غذاي بعدي بسيار پايين مي‌آيد و انگيزه شما از بين خواهد رفت؛ حال نبود انگيزش در دانش‌آموزان، مي‌تواند عواقبي را به همراه داشته باشد؛ از جمله اينکه باعث مي‌شود که آنها در حد استعدادشان عمل نکنند و دچار شکست در تحصيل و ديگر جنبه‌هاي زندگي خود شوند.
پايستگي تحصيلي، يک سازه مثبت در جهت روان‌شناسي مثبت‌گراست؛ يعني به جاي تمرکز بر خطر آسيب‌شانسي رواني، به ميزان توانايي دانش‌آموز براي مقابله با چالش‌ها و مشکلات تحصيلي تمرکز دارد.
بايد به اين نکته هم توجه شود که پايستگي تحصيلي، با تاب آوري متفاوت است. تاب آوري در مواجهه با اضطراب و شکست‌هاي سخت مطرح مي‌شود، اما پايستگي با کاهش انگيره و اشتياق تحصيلي و نمرات پايين دانش‌آموز مرتبط است؛ پس مي‌توان نتيجه گرفت که براي به حرکت درآوردن دانش‌آموزان در امر آموزش، بايد ايجاد انگيزه در آنها را جدي گرفت و آموزش و پرورش بايد براي توسعه اين بخش، گام‌هاي بلندي بردارد.
