حواس پرتي و راهکارهاي جلوگيري از آن
سيمين براي امروز، برنامه منظم و شسته رفتهاي داشت و در صدد بود تا بخوبي مطالعه کرده و همان طور که ميخواهد، در دروسش پيش برود. وي همانطور که کتاب را ورق ميزد، به ياد آورد که جزوهاش را نياورده است. او مجبور شد تا براي برداشتن جزوهاش بلند شود. جزوه را نيمنگاهي کرد و به سوي ميز مطالعه حرکت کرد. اين بار پشت ميز نشست و چند صفحهاي از درسش را خواند. وقتي ميخواست از مطالب، خلاصهبرداري کند، تازه متوجه شد که جامدادياش را هم فراموش کرده است که بردارد. اين بار با دلخوري از سهلانگاري خود، براي برداشتن جامدادياش حرکت کرد. چند دقيقه اي طول کشيد تا جامدادي را پيدا کرد؛ در همين حال، چشمش به گوشي موبايلش افتاد؛ پيامي برايش رسيده بود. با اينکه ساعت مطالعه بود و او به خود قول داده بود تا در ساعات مطالعه، سراغ موبايل و تلفن نرود، وسوسه شد و پيام را باز کرد. يکي از دوستان دانشجويش، احوال او را پرسيده و از روند آمادگياش براي کنکور جويا شده بود. سيمين، همين طور که جواب پيام را ميداد، غرق در رؤياي شيرين و اما و اگرهاي آن شد و وقتي به خود آمد که متوجه شد دو ساعت از وقتي را که براي مطالعه اختصاص داده بود از دست داده است.
بله، حکايت سيمين، حکايت بسياري از شما داوطلبان عزيز است. هر يک از شما عزيزان ممکن است که بارها و حتي به صورتهاي فراوان با حواس پرتي در هنگام مطالعه مواجه شده باشيد. حواس پرتي در زمان مطالعه، يکي از معضلات اساسي و مهمي است که ميتواند علاوه بر اينکه وقت داوطلب را از بين ببرد، بر توان و انرژي و نيز انگيزه او تاثير منفي گذارد. با وجود بروز چنين پيامدهايي، باز هم بسياري از شما عزيزان، حواس پرتيهاي گاه و بيگاه خود را جدي نميگيريد. کافي است براي درک اين مساله، زماني را که همين حواس پرتيها از وقت گران بهاي شما ميگيرند، يادداشت و محاسبه کنيد؛ آن وقت خواهيد ديد که به اندازه مطالعه يک درس و حتي بيشتر از آن، اين حواس پرتيها وقت شما را هدر ميدهند. بيشتر افراد گمان ميکنند که تمرکز، يک امر ذاتي بوده و تغيير آن ناممکن است؛ در حالي که تمرکز، يک امر اکتسابي است و بايد هر روز پرورش و جهت داده شود، و هر کس با هوش عادي خود ميتواند به آن دست يابد؛ پس برقراري تمرکز حواس، به ميزان کاهش عوامل حواس پرتي بستگي دارد؛ يعني هر چه عوامل مزاحم و مخل تمرکز بيشتر باشند، توانايي حفظ تمرکز حواس کمتر است و برعکس. اگر شما عزيزان هم جزو آن گروه از داوطلبان هستيد که دچار حواس پرتي و عدم تمرکز ميشويد، با ما همراه شويد تا درباره برخي از راهکارهاي جلوگيري از حواس پرتي مطالبي را براي شما ارايه دهيم.
منشا حواس پرتي
براي اينکه بتوانيد با حواس پرتي خود بخوبي برخورد کنيد، لازم است که منشا حواس پرتيتان را دريابيد. حواس پرتي، يا منشا ذهني و دروني دارد يا منشا بيروني و محيطي. حواس پرتي دروني و ذهني،انديشههايي است که موانعي از قبيل: درد، رنج، غم و غصه، نگراني، گرسنگي و تشنگي، بر سر راه توجه دقيق به مطالعه و تمرکز ميگذارد. حواس پرتي بيروني و محيطي، آن چيزهايي است که به محيط پيرامون فرد ارتباط پيدا ميکند، و يا تحريکات غير عادي مانند نور شديد و نور ضعيف، صداهاي ناهنجار، راديو و تلويزيون، سرما و گرما و نظاير آنهاست که از سوي حواس مختلف انسان ايجاد ميشود.
چگونه حواسمان را جمع کنيم؟
رهايي از حواس پرتي و ايجاد تمرکز حواس در افراد مختلف، متفاوت است و به حالت دروني، تجربهها، مکان و موقعيت آنها بستگي دارد. يکي از مهمترين مسايل در اين زمينه، آن است که ببينيم منشا حواس پرتي، دروني است يا بيروني. حواس پرتي بيروني، آسانتر از حواس پرتي دروني برطرف ميشود. براي تمرکز بيشتر لازم است به نکاتي که در ذيل ميآيد توجه کنيد:
1- آمادگي براي مطالعه
براي شروع مطالعه، ابتدا بايد خود را از جهات گوناگون آماده کنيد؛ زيرا آمادگي بالا، مقدمهاي براي علاقهمندي به مطالعه، ايجاد تمرکز حواس و يادگيري بهتر ميشود. منظور از آمادگي، پيدايش تمام شرايطي است که شخصي را قادر ميسازد تا با اطمينان به موفقيت و اعتماد به نفس، به تجربه خاصي بپردازد. از جمله اين آمادگيها ميتوان به آمادگي بدني، ذهني و رواني و … اشاره کرد.
براي از بين بردن عوامل بيروني، که باعث حواسپرتي شما ميشود، به نکات زير توجه کنيد:
2- زمان و مکان مناسب مطالعه
يکي از راههاي برقراري تمرکز حواس، اين است که مطالعه در آن ساعت از روز انجام گيرد که براي فرد مناسبتر است. تعيين مناسبترين زمان براي مطالعه، به عادات فردي بستگي دارد. برخي از افراد عادت دارند تا نيمههاي شب بيدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه، با خيالي راحت و آسوده مطالعه کنند، و برخي ديگر، عادت دارند که شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بيدار شوند و به مطالعه بپردازند. با اين توصيف، تعيين زمان و مقدار مطالعه، باعث آگاهي از تمام زمينههاي مطالعه، برقراري تمرکز حواس، عدم سردرگمي، جلوگيري از اتلاف وقت و انرژي و فهم بهتر مطالب ميشود.
هميشه سعي کنيد که در يک اتاق مشخص درس بخوانيد. محيط آشناي يک اتاق مشخص در حين مطالعه، موجب انصراف کمتر از مطالعه و تمرکز بيشتر حواس ميشود؛ زيرا لوازم آن اتاق هر روز پيش چشم شماست و توجهتان را کمتر به خود جلب ميکند؛ به علاوه، اگر هر روز هنگام مطالعه در اتاق معيّني بوديد، کم کم ذهنتان عادت ميکند که به محض رسيدن به آن اتاق، آماده تمرکز حواس و فراگيري شود؛ بنابراين، ثابت بودن مکان مطالعه و مشخص بودن آن، به علت دسترسي به آن مکان و فراهم بودن وسايل مورد نياز، از قبيل کتب درسي، دفاتر، کتاب لغت، خط کش، قلم و نظاير آن براي مطالعه، موجب تمرکز حواس بيشتر و آمادگي ذهني هنگام مطالعه ميشود.
3- به مطالعه علاقهمند شويد
مطالعه ثمربخش از دو عامل متاثر است: علاقه نسبت به مطالب خواندني، و کاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطلب خواندني. علاقه به مطالعه سبب ميشود تا شخص به مطالعه بيشتر بپردازد، و مطالعه بيشتر به بهتر شدن فنون مطالعه منجر ميشود، و کاربرد فنون بهتر مطالعه، آن را آسانتر، سريعتر و لذت بخشتر ميسازد؛ در نتيجه، علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزايش مييابد؛ پس تا زماني که فرد تمايل يا علاقه به انجام کاري نداشته باشد، نميتواند برانگيخته شود. وقتي خواننده به موضوعي علاقهمند ميشود، خود به خود بر آن تمرکز ميکند، بيشتر دقت ميکند و براحتي مطالب را به حافظه ميسپارد و بعداً هم خيلي راحت آن مطالب را به خاطر ميآورد.
4- هدف داشته باشيد
بعد از علاقه نسبت به مطالب خواندني و کاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به آن، گام بعدي، تعيين هدف مطالعه است. هدف ارزشمند، فرد را به خواستن و طلب کردن وادار ميکند و انگيزه و نيروي لازم را براي فعاليت در او به وجود ميآورد و سبب پيدايش تمرکز در وي ميشود. به همين دليل، هر فرد براي مطالعه، بايد هدف مشخصي داشته باشد. براي انجام اين کار در ابتدا و قبل از هر چيز، براي تمام فعاليتهاي درسي و غيردرسي خود برنامهريزي کنيد و براي انجام هر کاري، زمان خاص و مناسب آن را معيّن نماييد. سعي کنيد که طبق همان برنامه تنظيم شده، به انجام دادن همان فعاليت مشخص (حضور در کلاس، مطالعه، استراحت، عبادت، ورزش و …) بپردازيد؛ حتي زمان معيّن و مشخصي را در طول روز، براي انديشيدن درباره موضوعات مختلف با تخيلات و افکار مزاحم اختصاص دهيد. انجام اين کار حداقل دو فايده مهم دارد:
الف- نظم و انضباط در تمام فعاليتها، انديشهها و افکارتان راه پيدا ميکند که به سهم خود بسيار ارزشمند است.
ب- اگر افکار مزاحم در غير زمان معيّن به سراغتان آمد و باعث حواس پرتي شما شد، ميتوانيد به خود وعده بدهيد که زمان انديشيدن در اين باره، فلان زمان خاص و معيّن است. تاکيد ميکنيم که براي انجام هر کار و فعاليتي وقت مشخصي را معيّن کنيد و در آن وقت به هيچ امري غير از آن کار نپردازيد.
ب- اگر افکار مزاحم در غير زمان معيّن به سراغتان آمد و باعث حواس پرتي شما شد، ميتوانيد به خود وعده بدهيد که زمان انديشيدن در اين باره، فلان زمان خاص و معيّن است. تاکيد ميکنيم که براي انجام هر کار و فعاليتي وقت مشخصي را معيّن کنيد و در آن وقت به هيچ امري غير از آن کار نپردازيد.
5- آداب مطالعه را رعايت کنيد
يکي از کارهايي که به تمرکز حواس کمک ميکند اين است که شما داوطلبان عزيز،اصول و قوانين لازم براي يک مطالعه سودمند را بشناسيد و آن را به دقت رعايت کنيد. همچنين لازم است که ميز يا مکان مطالعه خود را هميشه مرتب کنيد و همواره براي مطالعه، کاغذ و قلمي همراه خود داشته باشيد و نت برداري کنيد يا خلاصهاي از مطالب را يادداشت کنيد تا در فضاي رواني درس و مطالعه قرار داشته باشيد. ضمناً براي خودتان سؤال مطرح کنيد، و در صورتي که تعدد کارها و فعاليتهاي غيردرسي، باعث عدم تمرکز شما ميشود، آنها را به حداقل ممکن برسانيد و سپس مطالعه را شروع کنيد.
6- امان از تلفن و موبايل!
يکي از مزاحمهاي مطالعه و عوامل اصلي حواس پرتي داوطلبان، تلفن و مخصوصاً موبايل است. يک تلفن، حتي اگر مکالمهاي کوتاه با آن انجام شود، ممکن است باعث شود تا فکر شما به موضوع يا موضوعاتي خاص معطوف شده و ديگر نتوانيد به مطالعه ادامه دهيد؛ اما امان از موبايل! مخصوصاً در حال حاضر که استفاده از نرم افزارهاي ارتباط جمعي، مانند تلگرام و … در بين تعداد بسياري از داوطلبان رواج دارد، عوامل حواس پرتي نيز در مقايسه با گذشته، بيشتر شده است. به همين دليل و براي اينکه مطالعه خوب و ثمربخشي داشته باشيد، سعي کنيد که اولاً استفاده از موبايل را به حداقل ممکن برسانيد، و دوم اينکه در زمانهاي خاص (دقت کنيد که حتماً در زمانهاي خاص و وقت استراحت) به تلفنها پاسخ داده يا پيام ها را بررسي کنيد تا تمرکز حواس شما کمتر از بين برود.
7- افکار مزاحم را به بعد موکول کنيد
اگر افکار مزاحم، شما را هنگام مطالعه راحت نميگذارند، نگراني خود را براي مدت معيّني به تاخير اندازيد. احتمالاً به کارگيري اين روش، به راحت شدن ذهن شما در اين مدت کمک خواهد کرد؛ مثلاً وقتي موضوعي، ذهن شما را مشغول کرده است آن را بنويسيد و به خود بگوييد که امشب به آن فکر خواهم کرد و بعد سعي کنيد دوباره به سراغ مطالعه برويد. توجه داشته باشيد که در همان وقت مقرر به سراغ اين موضوع، هر چه که باشد، برويد و روي آن متمرکز شويد؛ سپس افکار خود را مشاهده کنيد. تصور کنيد که آنها از گوش شما بيرون ميآيند و از ذهن شما خارج ميشوند. انجام اين کار باعث ميشود تا در دفعات بعد که اين موضوع به سراغ شما آمد، ديگر به آن اهميت نداده يا خود به خود، افکار مزاحم و پرداختن به آن را به موقع خاص خود واگذار کنيد.
8- بنويسيد
وقتي فکر يا افکار مزاحمي، ذهن شما را درگير ميکند، سعي کنيد که با نوشتن آنها بر اين افکار غلبه کنيد. بله، افکار مزاحم خود را بنويسيد و در زمان مناسبي که براي رسيدگي به آنها در نظر گرفتهايد به اين افکار بپردازيد و به دنبال يک راه حل مناسب براي عدم بروز آنها باشيد؛ چرا که آن موضوع خاص در حکم علت عدم تمرکز حواس شماست؛ پس براي مقابله با آن بايد ابتدا علت و عامل اصلي اين حواس پرتي را شناسايي کنيد و در پي حذف يا تقليل آن برآييد.
براي يک مطالعه بهتر و تمرکز بيشتر حتماً به مسايل زير توجه کنيد:
1 ـ اگر مشکلات شخصي، اجتماعي، خانوادگي و … باعث عدم تمرکز حواستان ميشود، بدانيد که زندگي فردي هيچ کس، خالي از مشکل نيست و ذهن هيچ فردي نيز خالي محض نيست؛ از طرف ديگر، با صرف فکر و مشغوليت ذهني درباره چنين مشکلاتي، هيچ دردي دوا نخواهد شد؛ پس به خود تلقين کنيد که هنگام درس يا مطالعه، ذهن خود را از آن مسايل رها کنيد.
2 ـ اگر به صورت مکرر دچار حواس پرتي ميشويد، در صورت امکان به اتفاق يکي از دوستان خود، مطالعه کنيد؛ البته به شرطي که اهل مطالعه گروهي باشيد و صحبت با دوستان هم بر حواس پرتي شما دامن نزند.
3 ـ با قصد و نيت قبلي اقدام به يادگيري کنيد. همه آزمايشها نشان ميدهد که يادگيري ارادي، مؤثرتر از يادگيري اتفاقي است. منظور از يادگيري اتفاقي، اين است که شما بدون انگيزه و بدون نيت قبلي چيزي را ياد بگيريد؛ پس بايد با انگيزه قوي و نيت يادگيري مطالعه کنيد يا در کلاس درس حاضر شويد.
4 ـ سعي کنيد از آنچه که ميخوانيد، يک تصوير ذهني براي خود بسازيد.
5 ـ بينِ آموختههاي خود ارتباط برقرار کنيد.
6 ـ هرگاه چيز تازهاي را ميآموزيد، آن را با آموختههاي پيشين خود مرتبط کنيد. با انجام اين کار، شما اطلاعات تازه را چنان دسته بندي خواهيد کرد که به سادگي ميتوانيد آنها را بازيابي کنيد.
7 ـ مطالب را با فاصله زماني ياد بگيريد تا از پراکندگي وقت شما در اثر خستگي جلوگيري شود. يادگيري با فاصله زماني، بهتر از يادگيري بدون فاصله زماني است.
8 ـ ذهن خود را از مطالب غير ضرور انباشته نکنيد.
9 ـ هنگام مطالعه يک فصل يا يک کتاب، اول به کل آن نظر بيندازيد و سپس به مطالعه جزييات و زير عنوانها بپردازيد؛ نه آنکه از همان آغاز فصل، پاراگراف به پاراگراف و بدون يک نگاه کلي به تمام فصل يا کتاب، مطالعه را شروع کنيد.
10 ـ پس از مطالعه هر فصل، خلاصه فصل را به دقت بخوانيد، عنوانهاي درشت آن را از نظر بگذرانيد و آنها را روي يک صفحه کاغذ بنويسيد.
11 ـ به مقدار کافي بخوابيد؛ زيرا در هنگام خواب است که اطلاعات جديد پردازش و اندوزش ميشوند.
12 ـ مطالب را سازماندهي کنيد. با سازماندهي مطالب ميتوان براحتي آنها را ياد گرفت، حفظ کرد و سپس به ياد آورد. براي يادگيري و حفظ موضوع و مطلبي که داراي زير مجموعه و زيرشاخههاي متعدد است، آن را در يک سلسله مراتب منطقي قرار دهيد و از کل به جزء و از بالا به پايين به زيرشاخههاي جزييتر تقسيم کرده و به خاطر بسپاريد.
13 ـ ما معمولاً مطالب را در شرايط زماني و مکاني خاص ياد ميگيريم. مجموعه شرايط حاکم بر فضاي يادگيري، «بافت» نام دارد. ما وقتي ميتوانيم به آساني مطالب را بازيافت کنيم که «بافت» حاکم بر بازيابي، همان «بافت» زمان وقوع يادگيري باشد؛ مثلاً اگر قرار باشد که شما نام همکلاسيهاي دوره راهنمايي خود را به ياد آوريد، گردش در راهروهاي مدرسهاي که دوره راهنماييتان را در آن گذرانيدهايد، بازيابي اسامي دوستان همکلاسي آن دوره را آسانتر ميسازد.
- هفته نامه پیک سنجش