ترسيم آينده بهتر، در گرو انتخاب درست

آزمون سراسري در کمال صحت و دقت برگزار شد و داوطلبان، يک مرحله مهم را پشت سر گذاشتند. همان گونه که در شماره‌هاي قبل اشاره کرديم، ديگر نبايد به آزمون و نکات منفي آن فکر کرد؛ زيرا کنکور تمام شده است و نمي‌توان براي تغيير آن کاري انجام داد، و بهترين کار اين است که اين آزمون را تجربه‌اي براي آزمون بعدي قرار دهيم؛ اما در اين ميان، عده‌اي از شما عزيزان که آزمون خوبي را پشت سر گذاشته‌ايد، مي‌توانيد خود را براي مرحله بعدي آماده نماييد. حتماً مي‌پرسيد اين مرحله چيست؟ اين مرحله، که يکي از مراحل بسيار مهم و حساس کنکور است، انتخاب رشته است.

هر فردي در زندگي، بارها دست به انتخاب مي‌زند. لحظات انتخاب، لحظاتي حساس هستند؛ چون با تصميم‌گيري در مورد روش يا پديده‌اي خاص، فرد سرنوشت خود را رقم مي‌زند. انسان با انتخاب‌هاي خود، مسير زندگي‌اش را تعيين مي‌کند و سرنوشت خود را رقم مي‌زند. انتخاب در زندگي از اهميت بالايي برخوردار است. با انتخاب درست مي‌توان از منابع مادي، مالي، انساني و اطلاعاتي به شيوه‌اي مناسب بهره‌برداري کرده و از اتلاف اين منابع جلوگيري کرد. انتخابي که مبتني بر اطلاعات و بينش باشد، مي‌تواند به تصميم گيرنده در جلوگيري از اتلاف منابع کمک کند؛ از طرف ديگر، فرد تصميم گيرنده، بايد نسبت به انتخاب خود پاسخگو باشد؛ بنابراين، انتخاب صحيح مي‌تواند فرد را از عواقب انتخاب نادرستش حفظ کند.

يکي از مراحلي که بسياري از افراد، دست به انتخاب مي‌زنند، بعد از کنکور و هنگام انتخاب رشته تحصيلي در دانشگاه است. اين انتخاب نيز بسيار مهم و حياتي است؛ زيرا فرد پس از انتخاب، مسير شغلي، مالي و حتي خانوادگي خود را نيز مشخص مي‌کند. انتخاب رشته تحصيلي، اهميت فراواني دارد؛ زيرا يک انتخاب نادرست، سبب افت علمي کشور، کاهش و حتي از بين رفتن منابع اقتصادي و انساني، بي‌تفاوتي و بي‌انگيزه شدن دانشجو نسبت به مسايل فردي و اجتماعي و ايجاد اختلالات رواني و افسردگي او مي‌شود؛ بنابراين، انتخاب رشته تحصيلي را مي‌توان يکي از مهم‌ترين انتخاب‌هاي هر فرد پس از پايان تحصيلات دوره متوسطه برشمرد که به نوعي زندگي آينده او را ترسيم مي‌کند.

کنکوري‌ها بعد از آزمون به سه دسته تقسيم مي‌شوند:

گروه اول: افرادي هستند که يقين دارند پذيرفته مي‌شوند. اين گروه داوطلباني هستند که طبق يک برنامه‌ريزي دقيق و حساب‌ شده، مطالعه کرده و با آمادگي بالا در آزمون شرکت کرده‌اند و صد در صد به عملکرد خود مطمين هستند.

گروه دوم: افرادي هستند که دچار ترديدند؛ يعني نه مي‌توانند بگويند که حتماً قبول مي‌شوند و نه مي‌توانند بگويند که حتماً مردود مي‌شوند، و در واقع، چندان از نتيجه آزمون خود مطمين نيستند.

گروه سوم: افرادي هستند که از تلاش خود و نتيجه اي که از اين آزمون خواهند گرفت، راضي نيستند.

اما آنچه که در حال حاضر، بسيار حايز اهميت است و گروه اول و دوم بايد به آن توجه کنند، مساله انتخاب رشته است؛ حتماً مي‌پرسيد چرا؟

1- آن عده که يقين دارند قبول مي‌شوند بايد به فکر انتخاب رشته و دانشگاه مورد نظر خود باشند؛ چون، انتخاب رشته، انتخاب آينده است؛ يعني انتخاب رشته در تمام مراحل زندگي يک فرد مؤثر است؛ حتي زندگي شخصي، خانوادگي، همسر و فرزندان و آينده فرد و … هر کدام مي‌تواند از انتخاب رشته او متاثر باشد. با توجه به اينکه زمان اعلام نتايج اوليه و توزيع کارنامه و فرم انتخاب رشته، بزودي فرا مي‌رسد، آنهايي که اطمينان به قبولي دارند، بايد از همين حالا رشته مورد علاقه و دانشگاه مورد نظر خود را با دقت مورد تحقيق و بررسي قرار دهند تا بتوانند با ديد باز انتخاب رشته کنند.

2- گروهي که شک دارند قبول مي‌شوند، بايد دقيقاً، همانند گروه نخست، بنا را بر قبولي بگذارند و به فکر انتخاب رشته باشند؛ چون اگر اين گروه بنا را بر قبول نشدن بگذارند و در زمان اعلام نتايج اوليه و توزيع کارنامه، مجاز به انتخاب رشته باشند، در واقع خيلي از فرصت‌ها را از دست داده‌اند و با يک انتخاب سطحي، با عجله و به دور از آگاهي، دچار دردسرهاي بعدي، نظير تغيير رشته و مشکلات ناشي از آن خواهند شد.

به اين ترتيب، گروه بسياري از شما داوطلبان گرامي از جمله افرادي خواهيد بود که از هم اکنون بايد به فکر انتخاب رشته و تحقيق در اين مورد باشيد. اين مرحله، مرحله‌اي بسيار حساس و مهم است و بي‌تفاوتي و بي‌اطلاعي نسبت به آن، مي‌تواند آينده و توانايي جوانان را تحت تاثير منفي قرار دهد؛ همچنان که مواجهه درست، سنجيده، منطقي و مدبرانه با اين مرحله، مي‌تواند نويدبخش آينده و راهي مطمين و کم دغدغه براي آنها باشد.

انتخاب رشته تحصيلي، انتخابي حساس است؛ زيرا کوچکترين اشتباه، بي‌تدبيري و برخورد و تصميم‌گيري از سر احساس، مي‌تواند آرزوها و آمال فرد را دچار تهديد و ناکامي سازد.

از طرف ديگر، گاهي، دخالت ها و ديدگاه‌هاي بسياري از اطرافيان بر تصميم گيري فرد مؤثر واقع مي‌شود و به اين خاطر، هرگونه اقدام يا اجبار بي دليل و حساب ناشده اطرافيان مي‌تواند داوطلبان ورود به دانشگاه را در انتخاب صحيح مسير تحصيلي آينده خود با مشکل مواجه سازد.

به همين دليل در اين مرحله مهم، داوطلب بايد، ميزان علاقه و توانايي خود را براي ورود به رشته‌هاي مختلف دانشگاه بدرستي و به طور دقيق بسنجد و تصميمي منطبق بر واقعيات و متناسب با توانايي و علاقه خود بگيرد؛ از طرف ديگر، در نظر داشتن علاقه صرف، بدون توجه به ميزان توانايي و استعداد، مي‌تواند فرد داوطلب را در انتخاب مسير آينده تحصيلي و حتي کاري‌اش با مشکل مواجه سازد.

مرحله انتخاب رشته، مهم است؛ زيرا ارتباط مستقيمي با آينده شغلي و کاري داوطلبان دارد و آينده شغلي بيشتر افراد از اين مسير رقم مي‌خورد؛ با اين وجود، فرد بايد در انتخاب رشته خود، رتبه و نمره تحصيلي‌اش را در نظر بگيرد و از تصميم گيري در خلا و بدون در نظر گرفتن واقعيات مربوط به استعداد و دانايي خود بپرهيزد.

دليل ديگر اهميت اين مرحله، آن است که مي‌تواند مکمل تلاش‌هاي يکساله داوطلبان باشد. اين تلاش‌ها، اگر با حرکت سنجيده افراد داوطلب در اين مرحله همراه نشود، مي‌تواند آنها را دچار ناکامي سازد.

اين حساس و مهم بودن مرحله انتخاب رشته ،اقتضا مي‌کند تا داوطلبان ورود به دانشگاه، با حوصله، دقت، مطالعه و استفاده از تجربه و مشورت افراد امين و مطلع، موفق به عبور از اين مرحله شوند.

داوطلبان عزيز، بايد متوجه آسيب‌هايي که اين مرحله ممکن است تصميماتشان را تحت تاثير و تهديد خود قرار دهد، نيز باشند.

مهم‌ترين اين آسيب‌ها را مي‌توان اين موارد برشمرد:

1- فدا کردن دقت به پاي سرعت

چه بسا داوطلباني باشند که از سر ذوق و شوقي که نسبت به عبور از اين مرحله مهم دارند، دقت را فداي سرعت نمايند و بخواهند در سريع‌ترين زمان ممکن، فرم انتخاب رشته را پر کرده و تحويل دهند. در صورت وقوع چنين پديده‌اي، احتمال دارد که فرد داوطلب دچار اشتباه شود و فرصت را براي جبران اشتباه نيز از دست بدهد؛ از اين رو، توصيه ما به عزيزان داوطلب آن است که دقت را فداي سرعت نکرده و از حداکثر فرصت خود براي انتخاب مطمين رشته‌شان در محيطي آرام و پرحوصله استفاده نمايند.

انتخاب رشته در يک فضاي احساسي و تحت تاثير فشارهاي رواني يا ترغيب‌ها و تشويق‌هاي بدون پشتوانه و منطق اطرافيان، هم مي‌تواند اين مرحله مهم تصميم گيري را دچار آسيب و تهديد سازد؛ در چنين شرايطي، فرد رشته‌اي را که دوست دارد، بي‌اعتنا به رتبه و نمره خود، انتخاب مي‌کند و نتيجه اين است که فرد مزبور به خاطر پذيرفته نشدن، نمي‌تواند در رشته انتخابي‌اش وارد شود، و از سوي ديگر، فرصت ورود به رشته ديگري را که مطابق با شرايط علمي اوست، نيز از دست مي‌دهد.

در مرحله اول اعلام اسامي قبول‌شدگان، به داوطلبان اجازه انتخاب ۱5۰ رشته / شهر داده مي‌شود که توصيه مي‌کنيم داوطلبان از همين امروز در مورد جمع‌آوري اطلاعات در باره رشته‌ها و دانشگاه‌ها از پذيرفته‌شدگان سال‌هاي قبل يا اساتيد متخصص هر رشته دانشگاهي اقدام نمايند. داوطلبان ابتدا و براساس نمرات دريافتي در کارنامه خود بايد دقت کنند که در کدام يک از زيرگروه‌هاي اشاره شده در کارنامه‌شان نمره بيشتري دريافت کرده‌اند؛ زيرا موضوع استعدادسنجي خودشان را بايد براساس همين معيار بسنجند و سپس براساس علاقه از بين رشته‌هاي موجود در دفترچه‌هاي مربوط حدود 200 رشته / شهر را انتخاب کرده و بعد بر اساس امکانات و رتبه، علاقه و بازار کار، از بين اين تعداد، ۱5۰ رشته را انتخاب نموده و بر حسب اهميت رشته‌ها، آنها را اولويت‌بندي نمايند. به داوطلبان عزيز توصيه مي‌شود که در مورد انتخاب رشته خودشان با والدين عزيزشان و همچنين کساني‌که صاحب‌نظر هستند (اساتيد دانشگاه با قبول‌شدگان سال‌هاي گذشته) مشورت نمايند و از انتخاب رشته‌هايي که از سوي مؤسسات مجاز ارايه مي‌گردد، فقط به‌ عنوان يک راهنما استفاده کنند، و همان‌طور که اشاره شد، در اين زمينه، تنها به سه عامل علاقه، استعداد و امکاناتشان توجه ويژه‌اي داشته باشند.

آسيب ديگر که مي‌تواند در اين مرحله متوجه داوطلبان شود، اين است که فرد، تحت تاثير نام رشته‌اي خاص قرار گيرد و بدون در نظر گرفتن شرايط ديگر، از جمله توانايي‌هاي روحي، مالي، رتبه  و … به انتخاب آن اقدام نمايد. در بسياري از مواقع، ممکن است که به لحاظ استعداد، توانايي آن را داشته باشيم که در رشته اي خاص وارد شويم، اما شرايط روحي و ذهني متناسب با مباحث و مشاغل آن رشته را، که در آينده ما را درگير خواهد کرد، نداشته باشيم؛ به همين دليل، بايد اشاره نمود که بزرگي و پر طمطراق بودن نام يک رشته، نبايد ما را به تصميمي نسنجيده وا دارد.

 4-اشتباه در تکميل فرم انتخاب رشته

چه بسا فردي همه شرايط مربوط به انتخاب رشته را رعايت کند؛ مثلاً هم رتبه و نمره خود را در اين تصميم دخيل نمايد و هم در فضايي واقعي و به دور از احساسات تصميم بگيرد، اما بر اثر عوامل مختلفي، در تکميل فرم انتخاب رشته‌اش دچار اشکال و اشتباه شود و کد رشته‌اي ديگر را نوشته و بدون اطلاع از اين موضوع، به رشته‌اي که چه بسا نسبت به آن علاقه‌اي هم ندارد، وارد شود. راه غلبه بر اين آسيب، آن است که فرد، چند بار هم که شده است، فرم انتخاب رشته‌اش را مرور و از صحت گزينه‌هاي انتخابي خود اطمينان حاصل نمايد. بهتر است که براي اين منظور، داوطلبان عزيز از فرم انتخاب رشته‌شان کپي تهيه کرده، ابتدا انتخاب‌هاي خود را روي آن اعمال نمايند و در نهايت، وقتي تصميمشان نهايي شد، آن را به فرم اصلي منتقل نمايند.

عوامل متعددي بر انتخاب رشته دانشگاهي تاثير مي‌گذارند. بعضي از اين عوامل به فرد و برخي ديگر به جامعه برمي‌گردند. مهم‌ترين عوامل مؤثر در انتخاب رشته تحصيلي و دانشگاه محل تحصيل به شرح زير است:
علاقه
يکي از مهم‌ترين مسايلي که هنگام انتخاب رشته بايد مورد توجه قرار گيرد، علاقه فرد است. ميل و علاقه در انجام هر کار، سبب مي‌شود که شخص با انرژي بيشتري فعاليت کند. بسياري از دانشجويان، به خاطر آنکه به رشته تحصيلي خود علاقه نداشته‌اند، ترک تحصيل کرده و تعدادي ديگر نيز نتوانسته‌اند در رشته خود موفق باشند.

داوطلبان دانشگاه‌ها بهتر است که قبل از هر چيز زمينه علايق خود را شناسايي کنند و هنگام انتخاب رشته به آن علايق نيز توجه داشته باشند.

 شناخت
در صورتي علاقه به رشته مي‌تواند افراد را در انتخاب رشته صحيح ياري کند که آنها از رشته‌هاي تحصيلي و مراکز آموزشي آگاهي داشته باشند. شناخت و آگاهي داشتن از رشته تحصيلي، سبب ايجاد انگيزه در فرد مي‌شود. بعضي از افراد، نسبت به رشته‌ها و تحصيل در دانشگاه‌هايي ابراز علاقه مي‌کنند، ولي وقتي مشغول به تحصيل مي‌شوند، احساس مي‌کنند که در انتخاب خود دچار اشتباه شده‌اند؛ دليل اين امر، نداشتن اطلاع و آگاهي مناسب از رشته‌هاي تحصيلي و مراکز آموزشي است.

در حال حاضر، تعداد داوطلبان در برخي از رشته‌هاي پر طرفدار دانشگاهي، از ظرفيت دانشگاه‌ها در اين گونه رشته‌ها بيشتر است؛ بنابراين، همه داوطلبان نمي‌توانند در اين رشته‌ها ادامه تحصيل دهند. آنان بايد در آزمون سراسري شرکت کنند و بعد برحسب توانايي داوطلبان، به آنها اجازه داده مي‌شود که به رشته‌هاي تحصيلي خاصي وارد شوند. درست است که علاقه فرد يکي از مهم‌ترين ملاک‌هاي انتخاب رشته است، اما توانايي فرد نيز تعيين کننده است. از آنجا که براي ورود به دانشگاه، هميشه افرادي که توانايي بيشتري دارند، انتخاب مي‌شوند، لازم است که داوطلبان به نمرات خود توجه کرده و سپس با واقع‌بيني هرچه بيشتر، رشته و محل تحصيل خود را انتخاب کنند.

گاهي اوقات لازم است کسي که در دانشگاه پذيرفته مي‌شود، براي تحصيل به شهري مسافرت کند که از محل اقامتش دور است؛ از طرف ديگر، تحصيل در رشته‌هاي مختلف، هزينه‌هاي متفاوتي را در بر دارد؛ ضمن آنکه تحصيل در رشته‌هاي شبانه و دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي نيز، وابسته به وضعيت اقتصادي مناسب خانواده‌هاست؛ بنابراين، فقط افرادي که قادر به تامين هزينه رشته‌ها و دانشگاه‌ها هستند، مي‌توانند آنها را انتخاب کنند.

تعداد زيادي از مراکز آموزشي، امکانات مناسبي در اختيار دانشجويان خود قرار مي‌دهند؛ به طور مثال، براي دانشجويانشان خوابگاه تدارک مي‌بينند و در برخي از موارد، کمک هزينه‌هاي تحصيلي يا بن کتاب در اختيار آنان قرار مي‌دهند؛ در عوض، بعضي از مراکز آموزشي و دانشگاه‌ها نيز هستند که نمي‌توانند براي دانشجويان خود خوابگاه تهيه کرده و امکانات ديگر را برايشان فراهم آورند. توجه به اين مساله، هنگام انتخاب محل تحصيل، مهم است. در صورتي که مجاز به انتخاب رشته در هر يک از رشته‌هاي دانشگاه پيام‌نور يا غيرانتفاعي هستيد، رشته‌هاي اين دانشگاه را با توجه به مسايل مالي و امکانات آنها انتخاب کنيد؛ به عنوان نمونه، در رشته‌هاي شبانه و پيام‌نور، شهر خود يا شهرهاي نزديک به محل اقامتتان را انتخاب کنيد؛ چون سهميه اختصاص يافته براي شما بيشتر است و نيز امکانات خوابگاهي در دانشگاه‌هاي شبانه و پيام‌نور اصلاً وجود ندارد يا محدود است. در انتخاب رشته‌هاي دانشگاهي در شهرهاي دور نيز دقت کنيد؛ زيرا در صورت قبولي و انصراف (در دوره‌هاي روزانه) از شرکت در آزمون سراسري سال آينده محروم مي‌شويد، و بالاخره در نحوه گزينش، شرايط پذيرش دانشجو و شرايط خاص بعضي از رشته‌ها به موارد زير توجه کنيد: گرايش خاص برخي رشته‌ها/ جنس پذيرش/ ظرفيت/ گزينش خاص دانشجو/ نوع سهميه/ تعهد بعد از تحصيل/ امکان تغيير رشته و ….

بي‌شک، بسياري از داوطلبان براي آنکه بتوانند شغل بهتري پيدا کنند يا اينکه احتمال اشتغال آنان افزايش يابد، به دانشگاه وارد مي‌شوند. همه رشته‌هاي تحصيلي از وضعيت شغلي يکساني برخوردار نيستند؛ زيرا بازار کار در برخي از اين رشته‌ها اشباع شده است؛ از طرفي، بعضي از رشته هاي تحصيلي زمينه شغلي مناسبي ندارند؛ چرا که يا شناخته شده نيستند و يا ضرورت آنها در حال حاضر احساس نشده است. واقع بيني و دوري از تعصب، داوطلبان را ياري مي‌کند تا رشته مناسبي را انتخاب کنند.

مي‌توان هدف‌هاي مختلفي را براي تحصيل در دانشگاه تصور کرد. برخي بر اين باورند که بايد تا حد امکان تا آخرين مقطع تحصيلي ادامه داده و به اصطلاح «تا آخر خط» بروند؛ در اين صورت بايد به طبيعت رشته تحصيلي مورد نظر نيز توجه داشت؛ چرا که امکان ادامه تحصيل در بعضي از رشته‌ها وجود ندارد يا اينکه فقط در کشورهاي ديگر مي‌توان در آن رشته تحصيلات خود را تا مقاطع بالاتر ادامه داد.

برخي ورود به دانشگاه را راه حلي موقت مي‌دانند؛ به عبارت ديگر، براي گريز از برخي مسايل و رويدادهاي آتي، اين کار را انجام مي‌دهند؛ به طور مثال، امروزه بسياري از داوطلبان دانشگاه‌ها، براي آنکه دوران سربازي خود را به تعويق بيندازند يا با گرفتن مدارک بالا و دريافت بورس از مؤسسات، از انجام وظيفه عمومي معاف شوند، تلاش خود را براي ورود به دانشگاه متمرکز مي‌کنند.

بديهي است که اين افراد به دنبال علاقه خود نيستند و هنگام انتخاب رشته هم، رشته‌ها و دانشگاه‌هايي را برمي‌گزينند که احتمال قبول شدن خود را در آنها زياد مي‌بينند. اين امر پيامدهاي منفي بسياري را به همراه دارد؛ از جمله اين پيامدها مي‌توان به افت کيفيت آموزش عالي اشاره کرد. اين عده، نه تنها هنگام ورود به دانشگاه موفقيت تحصيلي چنداني نخواهند داشت، بلکه با انجام اين کار، حق کساني را که با علاقه و انگيزه ميل دارند در آن رشته به تحصيل بپردازند، نيز از بين مي‌برند.

طبق سياست‌هاي سازمان سنجش آموزش کشور و وزارت علوم، امروزه، گزينش دانشجو در بيشتر رشته‌ها به صورت بومي در استان يا ناحيه يا قطب است؛ بنابراين، پيشنهاد مي‌شود که داوطلبان، حتي‌الامکان از انتخاب محل‌هايي که در خارج از مناطق بومي آنهاست خودداري نمايند. شانس قبولي داوطلبي که رشته‌هاي تحصيلي و دانشگاه‌هاي شهر يا استان خود را انتخاب مي‌کند، بيشتر از داوطلبي است که در شرايط تقريباً مشابه دست به انتخاب رشته‌ها و دانشگاه‌هاي مربوط به شهرها يا استان‌هاي ديگر مي‌زند.

پيش نياز هر انتخاب، آزادي عمل است. بايد به داوطلبان اجازه داده شود تا در رشته تحصيلي و محل تحصيل مورد نظر خود، اطلاعاتي را کسب کرده و با توجه به اين اطلاعات دست به انتخاب بزنند.

مشاهده شده است که در پاره‌اي از موارد، والدين، فرزندان خود را مجبور مي‌کنند تا رشته تحصيلي خاصي را انتخاب کنند. اين والدين شايد به دنبال برآورده ساختنآور آرزوهاي خودشان هستند؛ آرزوهايي که به آنها نرسيده و فکر مي‌کنند که فرزندان آنها مسؤوليت دارند تا آرزوي والدين خود را برآورده کنند.

منظور از اين گفته که والدين نبايد فرزندان خود را وادار به انتخاب رشته خاصي کنند، به هيچ وجه به معني مشارکت نداشتن آنان در سرنوشت فرزندانشان نيست. داوطلبان ورود به دانشگاه بايد از افراد مختلف از جمله پدر و مادر کمک بگيرند و از تجربيات آنان در انتخاب رشته استفاده کنند؛ با اين همه، همراهي والدين، نبايد به معني اعمال سليقه و نظر مطلق آنان بر داوطلب باشد.

بعد از مشخص شدن علاقه، داوطلبان بايد به شناخت کامل از رشته تحصيلي مدّ نظر خود برسند. در اين رابطه، ضعف و مشکلاتي وجود دارد و ذهنيت برخي از دانش‌آموزان در مورد بعضي از رشته‌هاي تحصيلي دانشگاهي، اشتباه است؛ به عنوان مثال، تعدادي از دانش آموزان تصور مي‌کنند که تحصيل در رشته کامپيوتر، فقط کار کردن با رايانه است، و وقتي وارد اين رشته مي‌شوند، متوجه مي‌شوند که اشتباه کرده‌اند.