بوميپذيري در آزمون سراسري
با سلام و آرزوي توفيق روزافزون براي داوطلبان گرامي، مشاوران محترم و کليۀ علاقه‌مندان به آشنايي با روش پذيرش دانشجو در آزمون سراسري، در اين شماره به طور اختصار در مورد بوميپذيري در آزمون سراسري، نکاتي را با شما در ميان مي‌گذاريم.
گزينش دانشجويان متقاضي ورود به آموزش عالي در سراسر دنيا، به شيوه‌هاي مختلفي صورت مي‌گيرد که با توجه به نظام آموزشي هر کشور، متفاوت است. در بسياري از کشورها که بين عرضه و تقاضا هماهنگي وجود دارد، افراد مي‌توانند به هر رشته و دانشگاهي که حداقل الزامات آن را داشته باشند، وارد شوند و به تحصيل خود در رشته يا دانشگاه موردنظر ادامه دهند. در بسياري از موارد، نظام‌هاي آموزشي براي حفظ دانش‌آموختگان در همان شهر، جلوگيري از مهاجرت‌هاي احتمالي و … امتيازاتي براي ورود به دانشگاه در شهر محل تولد يا محل سکونت داوطلبان قايل مي‌شوند.
بحث بوميپذيري در نظام آموزش عالي کشورمان نيز با هدف ايجاد توازن بين عرضه و تقاضا، مطرح و اجرا شده است؛ ضمن آنکه در گزينش بومي برخي از رشته‌ها و دانشگاه‌ها، امتيازات خاصي براي داوطلبان بومي آن رشته و دانشگاه در نظر گرفته مي‌شود.
سابقۀ گزينش بومي در نظام آموزش عالي کشور به سال 1365 برمي‌گردد که در آن، تمامي استان‌هاي کشور (به‌جز تهران) به هشت ناحيه تقسيم شدند و کليۀ داوطلباني که محل اخذ مدرک دو سال آخر متوسطۀ آنان در يکي از اين ناحيه‌ها بود، بومي آن ناحيه محسوب مي‌شدند. اين شيوۀ بومي‌گزيني تا سال 1368 ادامه يافت.
در سال 1369 با توجه به گسترش رشته‌هاي تحصيلي و ماهيت هر رشته و توسعۀ مراکز آموزش عالي در سطح کشور، طرحي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تصويب رسيد که باعث تغييرات عمده در گزينش بومي شد. ازجملۀ اين تغييرات، آن بود که رشته‌ها به چهار دستۀ رشته‌هاي استاني، ناحيه‌اي، قطبي و کشوري تقسيم شدند و ملاک تعيين بومي بودن، محل اخذ مدرک تحصيلي سه سال آخر دورۀ متوسطه براي داوطلبان شد. هرچند طي سال‌هاي بعد، اين طرح تغييرات بسيار جزيي داشت، ولي اصل گزينش بومي کنوني را مي‌توان از نتايج مصوبۀ مذکور دانست.
اهداف بومي‌گزيني
گزينش بومي اهداف زيادي داشته است که از آن جمله مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:
- 1- کاهش مشکلات اقامتي و معيشتي دانشجويان و دانشگاه‌ها (نظير مشکل کمبود خوابگاه، افت تحصيلي ناشي از دوري دانشجو از خانواده و مشکلات اقتصادي)؛
- 2- کاهش مهاجرت‌هاي درون کشوري؛
- 3- امکان قبولي بيشتر داوطلبان بومي با توجه به امتيازات در نظر گرفته‌شده، در رشته‌هاي داير در دانشگاه يا دانشگاه‌هاي منطقۀ بومي؛
تعيين استان بومي
اولين مرحله در انجام گزينش بومي، تعيين استان بومي هر داوطلب است. براي تعيين استان بومي هر داوطلب، در صورتي‌که محل اخذ مدرک تحصيلي، سه سال آخر دورۀ متوسطه (براي داوطلبان نظام 3-3-6 محل اخذ مدرک تحصيلي سه سال آخر دورۀ دوم متوسطه، و براي داوطلبان نظام سالي-واحدي يا ترمي-واحدي، محل اخذ مدرک پيش‌دانشگاهي و مدرک ديپلم و مدرک سال ماقبل ديپلم) در يک استان باشد، داوطلب بومي آن استان تلقي مي‌شود و درصورتي‌که محل اخذ مدرک تحصيلي سه سال آخر داوطلبي در يک استان نباشد، استان محل تولد داوطلب، به‌عنوان استان بومي وي در نظر گرفته مي‌شود. به مثال زير توجه نماييد:
| استان سال آخر تحصيلي: استان تهران | استان بومي ـــ استان يزد |
| استان سال ماقبل آخر تحصيلي: استان خراسان رضوي | |
| استان دو سال ماقبل آخر تحصيلي: استان خراسان رضوي | |
| استان تولد: استان يزد |
نکات مهم:
داوطلباني که سه سال آخر محل تحصيل را در خارج از کشور گذرانيده‌اند، «استان محل تولد»،استان بومي آنها تلقي خواهد شد.
داوطلباني که سه سال آخر محل تحصيل را خارج از کشور گذرانيده‌اند و همچنين استان محل تولد ايشان نيز خارج از کشور بوده است، استان بومي آنها «تهران» خواهد بود.
- استان بومي فارغ‌التحصيلان دورههاي کارداني پيوستۀ آموزشکده‌هاي فني و حرفه‌اي، بر اساس استان سه سال آخر تحصيل دورۀ آموزش متوسطه (سال اول، دوم و سوم دبيرستان يا هنرستان) تعيين مي‌شود.
- داوطلبان سهميۀ ايثارگران (اعم از سهميۀ 25 درصدي و سهميۀ 5 درصدي ايثارگران) و رزمندگان، براي پذيرش در تمام کدرشته‌محل‌هايي که داراي شرايط خاصي نيستند (مانند محروم، مخصوص، دانشگاه فرهنگيان ويژۀ داوطلبان آزاد و …) در سهميۀ مربوطه (25 درصد و 5 درصد ايثارگران) بومي محسوب مي‌شوند.
- ناحيۀ بومي و قطب بومي هر داوطلب، با توجه به استان بومي وي و بر اساس جداول نواحي بومي و قطب‌هاي بومي جداول (1) و (2)که در ادامه مي‌آيد، تعيين مي‌شود.
دستهبندي رشته‌هاي تحصيلي برحسب گزينش بومي
رشته‌هاي استاني: رشتههايي هستند که در اکثر استان‌ها گسترش داشته و از نظر کاربردي نيز فارغ‌التحصيلان آن رشته‌ها نياز استان را تامين مي‌کنند.
رشته‌هاي ناحيه‌اي: از مجموع چند استان مجاور، يک ناحيۀ بومي تعيين مي‌شود. رشتههايي ناحيه‌اي هستند که در اکثر استان‌ها وجود نداشته، ولي در چند استان مجاور که به‌عنوان يک ناحيه تلقي مي‌شوند، وجود دارند. دستهبندي نواحي بومي کشور بر اساس جدول زير است:
جدول (1) دستهبندي نواحي بومي کشور
| نواحي بومي | استان‌هاي تابع | |
| ناحيۀ يک | (1) | البرز- تهران ـ زنجان ـ سمنان ـ قزوين ـ قم ـ مرکزي. |
| ناحيۀ دو | (2) | آذربايجان شرقي ـ آذربايجان غربي ـ اردبيل. |
| ناحيۀ سه | (3) | اصفهان ـ چهارمحال و بختياري ـ يزد. |
| ناحيۀ چهار | (4) | سيستان و بلوچستان ـ کرمان. |
| ناحيۀ پنج | (5) | بوشهر ـ فارس ـ کهکيلويه و بويراحمد ـ هرمزگان. |
| ناحيۀ شش | (6) | کردستان ـ کرمانشاه ـ همدان. |
| ناحيۀ هفت | (7) | ايلام ـ خوزستان ـ لرستان. |
| ناحيۀ هشت | (8) | خراسان رضوي ـ خراسان شمالي ـ خراسان جنوبي. |
| ناحيۀ نه | (9) | گلستان ـ گيلان ـ مازندران. |
Ø رشته‌هاي قطبي: از مجموع چند ناحيه، يک‌قطب بومي ايجاد مي‌شود. رشتههايي قطبي هستند که در اکثر نواحي وجود نداشته، ولي در چند ناحيۀ مجاور که به‌عنوان يک‌قطب تلقي مي‌شوند، وجود دارند. جدول زير، تقسيم‌بندي قطب‌هاي کشور را نشان مي‌دهد:
جدول (2) دستهبندي قطب‌هاي بومي
| قطب‌هاي بومي | استان‌هاي تابع | ناحيۀ موجود در هر قطب | |
| قطب يک | (1) | البرز ـ تـهران ـ زنجان ـ سـمنان ـ قزوين ـ قـم ـ گلسـتان ـ گيلان ـ مازندران ـ مرکزي. | ناحيۀ (1) + ناحيۀ (9) |
| قطب دو | (2) | خراسان جنوبي ـ خراسان رضـوي ـ خراسان شمالي ـ سيستان و بلوچستان ـ کرمان. | ناحيۀ (8) + ناحيۀ (4) |
| قطب سه | (3) | آذربايـجان شـرقي ـ آذربايـجان غـربي ـ اردبــيل ـ کردستان ـ کرمانشاه ـ همدان. | ناحيۀ (2) + ناحيۀ (6) |
| قطب چهار | (4) | اصفهان ـ ايـلام ـ چهارمحال و بختياري ـ خوزستان ـ لرستان ـ يزد. | ناحيۀ (3) + ناحيۀ (7) |
| قطب پنج | (5) | بوشهر ـ فارس ـ کهکيلويه و بويراحمد ـ هرمزگان. | ناحيۀ (5) |
Ø رشته‌هاي کشوري: شامل رشتههايي است که در اکثر قطب‌هاي کشور وجود ندارد و اين رشته‌ها تنها در معدودي از دانشگاه‌ها ارايه مي‌شوند؛ به‌عنوان نمونه، گزينش بومي براي تمامي رشته‌هاي گروه آزمايشي هنر در دورۀ روزانه با توجه به ظرفيت بسيار کم آنها، در مقايسه با ساير گروه‌ها، اعمال نمي‌شود و در نتيجه نوع گزينش آن کشوري است.
نکتۀ مهم: تنوع گزينش بومي، طبق دستهبندي فوق، مخصوص دورۀ روزانه است.
گزينش بومي در دورههاي مختلف
1) دورۀ روزانه
در دورۀ روزانه، با توجه به ماهيت رشته‌ها و درصد پوشش آنها در استان‌هاي مختلف، گزينش بومي از نوع بومي استاني، بومي ناحيه‌اي و بومي قطبي ارايه مي‌شود. همچنين چنانچه رشته‌اي در تعداد معدودي از دانشگاه‌ها ارايه شود يا ظرفيت رشته متناسب با نسبت شرکت‌کنندگان نباشد، گزينش بومي بر آن اعمال نمي‌شود و نوع گزينش آن کشوري است. نوع گزينش رشته‌ها در دورۀ روزانه در دفترچۀ راهنماي انتخاب رشته آزمون سراسري (دفترچۀ شمارۀ 2) درآغاز معرفي کد رشته‌محل‌هاي مربوط به هر گروه آزمايشي، ارايه مي‌شود. داوطلبان لازم است که در زمان انتخاب رشته، به نوع گزينش رشتۀ انتخابي خود توجه نمايند.
داوطلب براي آنکه بداند در دورۀ روزانه، بومي يک کدرشته‌محل است يا خير، مي‌بايست به موارد زير دقت کند:
ابتدا به نوع گزينش رشته توجه نمايد (نوع گزينش رشته‌ها در دفترچۀ راهنماي شمارۀ 2 آزمون سراسري، تحت عنوان جدول رشته‌هاي تحصيلي ارايه‌شده است. کد رشته‌محل‌هايي که مخصوص شهر يا بخش مشخص هستند (در توضيحات کد رشته‌محل، اين مساله مشخص شده است) شامل اين موضوع نمي‌شوند.
استان بومي خود را که با توجه به مطالب ارايه‌شده تعيين و در کارنامۀ داوطلب درج‌شده است، در نظر بگيرد.
اگر نوع گزينش بومي رشته، استاني است، داوطلب در اين رشته فقط در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي واقع در استان بومي خود، بومي محسوب خواهد شد.
اگر نوع گزينش بومي رشته، ناحيه‌اي است، داوطلب در اين رشته در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي واقع در استان بومي خود و استان‌هاي هم‌ناحيه با استان بومي خود، بومي محسوب خواهد شد.
اگر نوع گزينش بومي رشته، قطبي است، داوطلب در اين رشته در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي واقع در استان بومي خود و استان‌هاي هم‌قطب با استان بومي خود، بومي محسوب خواهد شد.
اگر نوع گزينش رشته، کشوري است، گزينش بومي اعمال نخواهد شد(البته بايد توجه داشت که تقسيم‌بندي ظرفيت بين سهميه‌ها (سهميه‌بندي) اعمال خواهد شد؛ يعني بعد از کسر 25 درصد و 5 درصد از ظرفيت براي ايثارگران، باقيماندۀ ظرفيت به نسبت تعداد داوطلبان هر يک از مناطق سه‌گانه (منطقۀ يک، منطقۀ دو، منطقۀ سه کل کشور) و خانوادۀ شهدا، به ترتيب، به داوطلبان داراي سهميۀ منطقۀ يک، منطقۀ دو، منطقۀ سه و خانوادۀ شهدا اختصاص خواهد يافت).
توجه: اگر گزينش يک رشته محل، بومي (استاني، قطبي يا ناحيه‌اي) باشد، اين نکته به آن مفهوم نيست که فقط داوطلبان بومي اجازۀ انتخاب آنها را دارند، بلکه شانس قبولي داوطلبان بومي در اين رشته‌محل، بيشتر از ساير داوطلبان غيربومي است. لازم به ذکر است که محاسبۀ شانس قبولي، متاثر از ظرفيت اختصاص‌يافته به هر کد رشته‌محل است.
براي روشن‌تر شدن موضوع، يک مثال از چگونگي تاثير گزينش بومي در افزايش يا کاهش شانس قبولي داوطلبان ارايه مي‌شود:
فرض کنيد که داوطلبي در گروه آزمايشي علوم رياضي و فني، بومي استان يزد و متقاضي پذيرش در رشتۀ مهندسي معماري است. نوع گزينش رشتۀ مهندسي معماري، ناحيه‌اي است. با توجه به اينکه استان بومي داوطلب، يزد است و يزد طبق جدول دستهبندي نواحي کشور، هم‌ناحيه با استان‌هاي اصفهان و چهارمحال و بختياري است، اين داوطلب در رشتۀ مهندسي معماري، بومي دانشگاه‌هاي استان بومي خود (يزد) و دانشگاه‌هاي استان‌هاي اصفهان و چهارمحال بختياري خواهد بود؛ ولي براي رشتۀ مهندسي معماري دانشگاه مازندران، با توجه به اينکه استان مازندران هم‌ناحيه با استان يزد نيست، غيربومي محسوب خواهد شد.
2) دورههاي نوبت دوم (شبانه) و نيمه‌حضوري
نوع گزينش بومي تمامي رشته محل‌هاي دورههاي نوبت‌دوم (شبانه) و نيمه‌حضوري، از نوع بومي استاني است.
3) دورههاي پيام‌نور و غيرانتفاعي
تمامي رشته‌محل‌هاي دانشگاه پيام‌نور و مؤسسات غيرانتفاعي به‌صورت بومي ناحيه‌اي گزينش مي‌شوند.
تذکر: نوع گزينش رشته‌هاي دانشگاه پيام‌نور از آزمون سراسري سال 1396به بعد، به بومي ناحيه‌اي تغيير يافته است و ديگر نيازي به بررسي جدول مراکز پذيرندۀ تحت پوشش هر واحد دانشگاه پيام‌نور نيست.
4) دورههاي مجازي، پرديس خودگردان، شهريه‌پرداز و دانشگاه آزاد اسلامي
تمامي رشته‌محل‌هاي مجازي، پرديس خودگردان، شهريه‌پرداز (رشته‌هاي تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي) و چهار رشتۀ پزشکي، دندان‌پزشکي، داروسازي، دامپزشکي دانشگاه آزاد اسلامي، که پذيرش آنها از سوي سازمان سنجش آموزش کشور انجام مي‌شود، به صورت کشوري گزينش مي‌شوند و گزينش بومي در آنها اعمال نمي‌شود .
5) دانشگاه فرهنگيان (ويژۀ داوطلبان آزاد)
بر اساس مصوبات دوازدهمين و نوزدهمين جلسۀ شوراي سنجش و پذيرش دانشجو مورخ 17/4/1397 و 5/5/1398، تمامي داوطلبان بومي هر استان، مجاز به انتخاب کدرشته محل‌هاي مربوط به استان خود هستند، اما در کدرشته محل‌هايي که اولويت براي شهر يا بخش خاصي در نظر گرفته شده است (اين موضوع در مقابل کدرشته محل نوشته شده است)، ابتدا داوطلبان بومي آن شهر‌ها يا بخش‌هايي که داراي اولويت هستند (حداقل 2 شهر يا بخش از 4 شهر يا بخش «محل اخذ مدرک تحصيلي سال آخر»، «محل اخذ مدرک تحصيلي سال ماقبل آخر»، «محل اخذ مدرک تحصيلي دو سال ماقبل آخر» و «محل تولد» با شهر يا بخش رشتۀ تعيين شده، تطابق داشته باشد) پذيرش مي‌شوند، و در صورتي که ظرفيت خالي بماند (داوطلب واجد شرايط بومي شهر يا بخش براساس دامنۀ پذيرش وجود نداشته باشد)، از داوطلبان بومي همان استان که کدرشته محل مزبور را انتخاب نموده‌اند، پذيرش انجام مي‌شود. شايان ذکر است که از پذيرفته‌شدگان، تعهد لازم براي خدمت در شهر يا بخش مندرج در محل خدمت ستون«محل تحصيل/ مخصوص داوطلبان بومي / محل خدمت» اخذ خواهد شد.
اميدوارم که داوطلبان محترم و ساير مخاطبان گرامي، با مطالعۀ اين گفتار، پاسخ پرسش‌هاي خود را دريافت نمايند. همچنين براي کسب اطلاعات بيشتر، مي‌توانيد به ويژه‌نامۀ پيک‌سنجش (در خصوص انتخاب رشتۀ آزمون سراسري) که در مرداد ماه سال جاري منتشر شده است و در سايت سازمان سنجش نيز قابل دريافت است، مراجعه نماييد.
