کیفیت یادگیری خود را ارتقا دهید

ناگفته نماند که روال و خط و مشی کلی این ستون هم از ابتدا این بوده که مطالبی را که عنوان می‌کند عمومیت داشته باشد و دغدغه خیل عظیمی از محصلان بویژه دغدغه عزیزانی باشد که در حال آمادگی برای رقابت بزرگ آزمون سراسری هستند، و اما چگونه کیفیت یادگیری خود را ارتقا دهیم؟

برخی از دانش‌آموزان عزیز و حتی دانش‌پژوهانی که خود را برای آزمون سراسری آماده می‌کنند، هنوز روش مطالعه درخور و مناسبی ندارند و برای آنها همه مطالب کتب درسی، یکسان و از یک درجه اهمیت برخوردار است و خیلی وقت‌ها کتاب را مثل روزنامه تورق می‌کنند؛ مثلاً یک مطالب درسی را ممکن است که با یک ریتم یکنواخت از ابتدا تا انتها از پیش چشم بگذرانند بدون اینکه بین قسمت‌های مختلف آن تفاوت قایل شوند؛ در حالی که یک فرد دانش‌آموز باهوش باید به این دریافت رسیده باشد که همه کلمات یک متن از یک درجه اهمیت یکسان برخوردار نیستند و درجه اهمیت آنها باهم متفاوت است. یک محصل زیرک در دوره متوسطه باید بداند که عیار و درجه اهمیت کلمات، جملات و اصطلاحات کتب درسی، وزن و اهمیت متفاوتی دارند و به همین دلیل لازم است که برخی از تعاریف و جملات را تفکیک کرد؛ برخی از آنها را باید برجسته نموده و حتی لازم است که برخی از آنها را در حاشیه کتاب دوباره‌نویسی نموده یا به شکل سؤال و جواب در آوریم تا اهمیت آنها در نظر ما بیشتر جلوه کند و ماندگارتر شود. گاهی لازم است که یک پاراگراف را فقط مطالعه و مرور کرد، در حالی که پاراگراف بعدی را باید با ماژیک فسفری برجسته نموده تا مثل چراغ راهنما و فانوس دریایی هر موقع کتاب را باز کردیم و به آن صفحه رسیدیم چشمک بزند و برای ما آلارم بفرستد.

یک دانش‌آموز خوب و آینده‌نگر در دوره متوسطه باید آگاه باشد که گاهی شرح کوتاه زیر یک عکس از مطالب یک پاراگراف هم ممکن است مهم‌تر باشد و آن گویه یا گزینه براحتی قابلیت تبدیل شدن به یک سؤال تست را داشته باشد؛ حتی می‌خواهیم بگوییم که دانش‌آموز هوشمند و با کیاست باید بتواند که بخش‌های سؤال‌خیز را از سایر مطالب کتب درسی تفکیک کند.

نویسنده این سطور برحسب تجربه دریافته است و خیلی موافق نیست که دانش‌آموزان کتب درسی خود را تمیز و نظیف و اتو کشیده نگه دارند، بلکه معتقد است دانش‌آموزانی موفق‌ترند که کتاب را به چالش می‌کشند، مطالب آن را تفکیک می‌کنند و در حاشیه آن مطلب می‌نویسند و برخی مطالب آن را برجسته می‌کنند و برای برخی از اصطلاحات آن توضیح اضافی می‌نویسند و کلاً به تمام زوایای آن کنجکاوانه نگاه می‌کنند. این کتاب با این شیوه ممکن است بمرور مندرس و حتی چروکیده شود، و این شیوه نه تنها هیچ اشکالی ندارد، بلکه نشان می‌دهد که این کتاب آب‌بندی شده و به تمام مطالب آن التفات شده است؛ پس توصیه می‌کنیم هم آن دانش‌آموز عزیز اول دبیرستانی و هم تمام داوطلبان گرامی آزمون سراسری که کتب درسی خود را مثل روزنامه نخوانند و روی هم نچینند؛ بلکه دایم آنها را تورق کنند و با آنها انس بگیرند ؛ حتی مطالب درسی را برای خودتان بومی‌سازی کنید و با کتاب دایم کلنجار بروید و اگر به این توفیق رسیدید، بین شما و کتب درسی تعامل بیشتری حاصل می‌شود که نه تنها زایدالوصف است، بلکه به طور خودکار، شما را یک پله به در‌های آموزش عالی نزدیک‌تر می‌کند.

شاید تیتر بالا قدری غریب و نامانوس باشد؛ اما در جایی «آزوبل» که از صاحب‌نظران تعلیم و تربیت است، گفته است: «برای یادگیری بهتر باید مطالب را در ذهنتان به جایی قلاب کنید.» مضمون و مفهوم این حرف آن است که عزیزان و دانش‌آموزان! مطالب و اصطلاحات علمی را به صورت مجرد و تنها یاد نگیرند؛ بلکه برای ماندگاری بیشتر مفاهیم و اصطلاحات علمی باید به دنبال چنگک و قلابی باشید که ماندگاری را بیشتر کند؛ برای نمونه، وقتی برای نخستین بار با کلمه فتوسنتز آشنا شدید این ترکیب بسیار دور از ذهن بود، اما وقتی تجزیه و تحلیل کردید و فهمیدید که «فتو» یعنی نور و «سنتز» یعنی ساختن، پس فتوسنتز می‌شود ساختن به کمک نور، آن وقت ماندگاری این اصطلاح بیشتر شده و برای همیشه در ذهنمان و ذهنتان می‌ماند که فتوسنتز یعنی تبدیل شدن انرژی نورانی به انرژی شیمیایی توسط گیاهان. همچنین وقتی می‌خوانیم که در برگ‌های سبز گیاهان لایه «مزودرم» داریم و «مزو» پیشوندی است که معنای میانه می‌دهد، آن وقت قلاب و تکیه‌گاهی در ذهن ایجاد شده و برای همیشه در ذهن می‌نشیند که «مزودرم» همان «میان برگ» است. صدها و صدها نمونه دیگر نمونه‌هایی از این دست هستند. ما باید بیاموزیم که یادگیری به صورت مجرد و در فضا صورت نمی‌گیرد و اگر ما در ذهن خود اصطلاحات و مفاهیم را با چیزی گره نزنیم، بزودی آن مفاهیم کم‌رنگ شده و به دست فراموشی سپرده می‌شوند؛ اما یافتن تکیه‌گاه در ذهن و ایجاد ارتباط بین مفاهیم، ماندگاری آنها را بیشتر می‌کند.

امروزه ثبت دانسته‌ها یکی از مراحل انکارناپذیر یادگیری است. اگر در گذشته در احوال گذشتگان خوانده‌ایم که مرحوم غزالی از راهی می‌گذشت و طایفه دزدان و طراران به قافله آنها زدند و دانسته‌ها و علوم مکتسبه او را به تاراج بردند و هر آنچه التماس کرد که جز مشتی نوشته چیزی همراه وی نیست التفاتی نکردند و آن را به غارت بردند و غزالی گفت که باید به دنبال دانشی باشم که نیاز به کاغذ و یادداشت نداشته باشد، اولاً در حوزه دیگری از علوم گفت و ثانیاً این داستان، مربوط به ایام ماضی است و گذشته است و هم اکنون ارزش دانش به نحوه بسته‌بندی و طبقه‌بندی آن بستگی دارد که پیامبر اسلام فرمودند: «قیّدو العلم بالکتابه»، و دانش‌آموز فهیم امروز دانش‌پژوه دوره متوسطه که سودای قبولی کنکور در سر دارد باید بداند که از مقدمات موفقیت آن است که مهارت دسته‌بندی و یادداشت مطالب علمی را داشته باشد و بتواند دانسته‌های خود را تلخیص و دسته‌بندی کند تا به هنگام نیاز با مراجعه مجدد و مرور آنها دوباره ذهن پررنگ شده و تداعی معانی کند.

خوانندگان گرامی استحضار داشته باشند که راه‌های ارتقای کیفیت یادگیری بسیار است و علاوه بر موارد ذکر شده ان‌شاءا… در هفته آینده به شرط بقا، به اصول دیگری نظیر یادگیری پله به پله و تفکر و تعامل در مفهوم کلمات خواهیم پرداخت.