اهميت مدرسه در بهبود کيفيت نظام آموزشي جوامع و پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان
بدون شک، در دنياي پيشرفته امروزي، يکي از علايم موفقيت فرد، پيشرفت تحصيلي است و بدون آن، توسعه و ترقي هيچ کشوري امکان پذير نخواهد بود.
ترقي هر کشوري، يک رابطه مستقيم با پيشرفت علوم و دانش و تکنولوژي و ارتقاي سواد علمي آن کشور دارد، و پيشرفت علمي نيز حاصل نمي‌شود، مگر اينکه افراد خلّاق با توانايي حل مساله، در آن سرزمين تربيت شده باشند.
پيشرفت تحصيلي در توسعه و آباداني کشور نيز مؤثر است و دستيابي به بهره‌وري و بهبود کيفيت نظام آموزشي را مي‌توان اثرگذارترين عامل در توسعه کشورها دانست.
همچنين مهم‌ترين نهاد براي دستيابي و فهم ارتقاي نظام آموزشي هر کشوري، مدرسه است.
اگرچه بررسي کميت حضور يا حضور نداشتن دانش‌آموزان در مدرسه، نسبتاً سهل به نظر مي‌رسد، اما بررسي کيفيت اين حضور و ميزان يادگيري در زمان حضور دانش‌آموزان در مدارس، از پيچيدگي‌هاي بيشتري برخوردار است.
يکي از شيوه‌هايي که در دهه‌هاي اخير در جهان براي بررسي ميزان يادگيري و دستيابي به اهداف آموزشي استفاده مي‌شود، آزمون‌هاي پيشرفت تحصيلي است که براي دانش‌آموزان برگزار مي‌شود.
هر نظام آموزشي، براي تبيين، کنترل و پيش‌بيني نظام‌مند وضعيت خود، از درون‌دادها، فرآيندها و برون‌دادها، نيازمند ابزارهاي علمي و استاندارد و قابل اتکا و عرضه در سطح ملي، منطقه‌اي و جهاني است تا بتواند نقاط ضعف و قوت را شناسايي و موارد لازم را اصلاح کند.
به طور کلي، هدف از طراحي و تحليل آزمون‌هايي که در مقياس وسيع جمعيتي اجرا و تحليل مي‌شوند، اندازه‌گيري هر چه دقيق‌تر توانايي افراد شرکت کننده در اين نوع آزمون‌هاست (رضا سلطاني، 1397).
آزمون تيمز و آزمون پرلز
آزمون تيمز (TIMSS[1])، رَوند آموزش رياضيات و علوم، و آزمون پرلز (PIRLS[2])، پيشرفت سواد خواندن را مي‌سنجد.
اين دو آزمون، از مهم‌ترين مطالعات تطبيقي در قلمروي ارزشيابي پيشرفت تحصيلي IEA[3] است که عملکرد تحصيلي دانش‌آموزان حدود 60 کشور جهان را در دروس رياضيات، علوم و همچنين سواد خواندن مي‌سنجد.
مطالعه تيمز، در فاصله هر چهار سال، و مطالعه پرلز، در فاصله هر پنج سال يک بار تکرار مي‌شود تا روند تغييرات آموزشي و ميزان کاهش و افزايش عملکرد دانش‌آموزان کشورهاي شرکت‌کننده مشخص شود.
آزمون تيمز،مطالعه‌ايبين‌المللياستکهرَوندآموزشرياضياتوعلومرادرکشورهايشرکت‌کنندهارزيابيمي‌کند.
آزمون پيشرفت سواد خواندن (پرلز)، به مثابه استانداردي جهاني براي ارزيابي روند پيشرفت خواندن در کلاس چهارم، شناخته شده است.
نخستين مطالعه بين‌المللي پيشرفت سواد خواندن (پرلز)، در سال ۲۰۰۱ انجام شد و پس از آن هر پنج سال يک بار، با هدف سنجش پيشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان پايۀ چهارم برگزار مي‌شود (سعيدي، 1399).
بررسي کيفيت نظام آموزشي در مطالعات تيمز و پرلز
در مطالعات و آزمون‌هاي تيمز و پرلز، علاوه بر بررسي سواد علمي دانش‌آموزان، به مطالعه کيفيت نظام آموزشي و مدارس نيز پرداخته مي‌شود که در ادامه بيان مي‌شود.
آزمون پرلز:
يکي از تفاوت‌هاي اصلي گزارش ۲۰۱۶ مطالعۀ پرلز نسبت به پيش از آن، بررسي متغيرهاي مؤثر بر نتايج آزمون بوده است که در شناخت شرايط و تبيين دلايل عملکرد تحصيلي کشورها بسيار سودمند است. اين متغيرها عبارتند از:
- – آماده‌سازي دانش‌آموزان:
پيش‌آمادگي دانش‌آموزان قبل از ورود به مدرسه، نگرش دانش‌آموزان نسبت به يادگيري و آمادگي دانش‌آموزان در خواندن.
- – تدريس در کلاس درس: ويژگي‌هاي معلمان، شرايط کلاس درس و فعاليت‌هاي معلم.
- – شرايط مدارس: شرايط و امکانات مدرسه، جوّ تحصيلي مدرسه و جوّ عاطفي مدرسه.
- – تدارک فرصت‌هاي يادگيري: برنامه درسي و وضعيت مديران.
- – پشتيباني از يادگيري خواندن در خانه: منابع خانه براي يادگيري، ميزان صحبت کردن دانش‌آموزان با زبان‌آموزي در خانه و دوست داشتن خواندن از سوي والدين (کبيري، 1396).
آزمون تيمز: حوزه‌هاي موضوعي رياضي آزمون تيمز، شامل: اعداد، جبر، هندسه و داده‌ها و شانس هستند؛ ولي سهم قابل توجهي از داده‌هاي گردآوري شده در مطالعه تيمز، ناظر به اطلاعات مربوط به پيشينه عوامل دخيل در امر آموزش (متغيرهاي زمينه‌اي)، همچون: دانش‌آموز، معلم، مدير مدرسه و والدين دانش‌آموز است که در پيشرفت تحصيلي و توانايي حل مساله و سواد علمي دانش‌آموزان، بسيار تاثيرگذار است.
تعريف عملياتي متغيرهاي زمينه‌اي آزمون تيمز عبارت است از:
– منابع خانه براي يادگيري[4]: در پرسشنامه والدين و دانش‌آموزان، اطلاعاتي درباره منابع موجود در خانه براي يادگيري با مقياسي شامل پنج مؤلفه گردآوري مي‌شود.
– ترکيب مدرسه از لحاظ پيشينه دانش‌آموزان[5]: در اين ارتباط، از مديران مدارس در رابطه با دو ويژگي جمعيت شناختي دانش‌آموزان مدارس سؤال مي‌شود.
– تاثير پذيري آموزش از کمبود منابع رياضي[6]: در اين مؤلفه، ميزان کمبود يا نارسايي منابع موجود در مدرسه، در دو زمينه منابع عمومي و منابع ويژه براي آموزش رياضي، از طريق مديران مدارس گردآوري مي‌شود.
– شرايط کاري معلمان[7] (شرايط و منابع مدارس): شواهدي وجود دارد که نشان مي‌دهد ضعف‌هاي معلمان تا اندازه‌اي ناشي از شرايط ضعيف محيط کاري آنهاست. به همين خاطر، در مطالعه تيمز، از نظر معلمان درباره مناسب بودن شرايط کاري، پرسش مي‌شود.
– تاکيد مدرسه بر موفقيت تحصيلي[8]: با شاخص‌هاي در نظر گرفته شده، در اين ارتباط، نظرات معلمان براي سنجش اين مؤلفه گردآوري مي‌شود.
– رضايت شغلي معلمان[9]: رضايت شغلي نيز از مؤلفه‌هاي جوّ تحصيلي مدرسه است.
– رويارويي معلمان با چالش‌ها[10]: از ديگر جنبه‌هاي نشان‌دهنده جوّ مدرسه، رويارويي معلمان با چالش‌هاست.
– احساس تعلق خاطر دانش‌آموزان به مدرسه[11]: اين مؤلفه نيز با پرسش‌هاي متفاوت از دانش‌آموزان بررسي مي‌شود.
– مشکلات انضباطي مدرسه[12]: شواهد زيادي وجود دارد که مشکلات مدارس به طور معکوسي بر عملکرد تحصيلي اثر مي‌گذارد. اين مؤلفه، اطلاعاتي را در زمينه ميزان نظم و انضباط مدرسه فراهم مي‌آورد و مديران مدارس، پاسخگوي سؤالاتي در اين ارتباط هستند.
– امنيت و انضباط مدرسه[13]: جوّ انضباطي مدرسه نيز از معلمان پرسش مي‌شود.
– آزار ديدن دانش‌آموزان[14]: براي فهم دقيق‌تر وضع انضباطي مدرسه، ديدگاه دانش‌آموزان نيز مورد توجه قرار مي‌گيرد.
– رشته تحصيلي معلمان رياضي[15]: معلمان، علاوه بر مدرک تحصيلي دانشگاهي، بايد تسلط کافي بر محتواي موضوع مورد تدريس داشته باشند.
– محدوديت تدريس به خاطر نيازهاي دانش‌آموزان[16]: اهميت مديريت کلاس و برقرار کردن جوّ کلاسي مثبت، نقش مهمي در تدريس باکيفيت دارد.
– نگاه به درگيري در تدريس رياضيات[17]: ميزان درگير شدن در تدريس، نخستين جنبه از وضعيت انگيزشي دانش‌آموزان را تشکيل مي‌دهد و دانش‌آموزان به سؤالات مرتبط در اين ارتباط، پاسخگو هستند.
– نگرش دانش‌آموزان نسبت به يادگيري رياضيات[18]: نگرش به درس، عامل مهمي در پيشرفت تحصيلي به شمار مي‌رود و دانش‌آموزان سؤالات مرتبط را در اين ارتباط، پاسخگو هستند.
– اطمينان دانش‌آموزان به توانمندي‌هاي خود در يادگيري رياضيات[19]: يکي از متغيرهاي انگيزشي، اطمينان دانش‌آموزان به توانمندي‌هاي خود در يادگيري رياضيات است (کبيري، 1395).
منابع
- رضا سلطاني، پوريا (1397). عوامل مؤثر بر ارزش الگوي پاسخ دانش‌آموزان در مطالعه تيمز 2015. استاد راهنما: ابراهيم خدايي – جليل يونسي. پايان‌نامه دکتري دانشگاه تهران.
- سعيدي، علي (1399). کارنامه آموزش وپرورش ايران درآينه نتايج تيمز 2019. دانشگاه فرهنگيان استان خراسان رضوي.
- کبيري، مسعود و همکاران (1398). يافته‌هاي مطالعۀ پرلز ۲۰۱۶؛ آموزش و يادگيري خواندن در سطح ملي و بين‌المللي. انتشارات مؤسسۀ فرهنگي مدرسۀ برهان.
- کبيري، مسعود و همکاران (1395). يافته‌هاي ملي تيمز 2015. انتشارات مدرسه.
www.iea.nl
- [1]Trend in International Mathematics and Sciences Study
- [2]Progress in International Reading Literacy Study
- [3]International Association for Evaluation of Educational Achievement
- [4]home educational resources
- [5]school composition by economic background
- [6]instruction affected by mathematics resource shortages
- [7]problems with school conditions and resources
- [8]school emphasis on academic success
- [9]teacher job satisfaction
- [10]challenges facing teachers
- [11]students’sense of school belonging
- [12]school discipline problems
- [13]safe and orderly school
- [14]student bullying
- [15]teachers majored in education and mathematics
- [16]teaching limited by student needs
- [17]students’ views on engaging teaching
- [18]students like learning mathematics
- [19]students confident in mathematics
