چگونه از خستگي رهايي يابيم؟

بعد از امتحانات دي ماه، معمولاً دانش‌آموزان به دليل امتحانات پي در پي و دغدغه و نگراني‌هايي که بابت کنکور دارند، دچار نوعي خستگي و دلزدگي مي‌شوند. همچنان که داوطلبان عزيز پشت کنکوري هم به دليل مطالعه مستمر و طولاني، تقريباً قبل از عيد، دچار خستگي مي‌گردند. اين کسالت و خستگي ناشي از مطالعه، هر ساله در بين تعداد زيادي از داوطلبان شايع است؛ به گونه‌اي که مشاوران و معلمان را برآن داشته است تا چاره اي براي اين مشکل بينديشند. لازم است که شما عزيزان کنکوري بدانيد که خستگي، يکي از عوامل بروز کم کاري و استرس است و بايد اين مشکل را به شيوه مناسبي حل کرد و از آن رهايي يافت. براي رفع اين مشکل مي‌توانيد پيشنهادهاي زير را مطالعه کرده و بسته به شرايط خودتان، يک يا چندين راهکار را مورد استفاده قرار دهيد.

ما دو نوع خستگي داريم: خستگي جسمي و خستگي روحي. خستگي جسمي مي‌تواند مربوط به کار و فعاليت و ناشي از تجمع اسيد لاکتيک (عامل اصلي خستگي) در عضلات باشد. اين خستگي امري طبيعي است  و آن را مي‌توان با استراحت، کشش عضلات و … رفع کرد؛ به اين ترتيب، سيستم لنفاوي بدن ما فعال شده و اسيد لاکتيک دفع مي‌شود. اين خستگي در نهايت با استراحت کافي از بين مي‌رود. اگر خستگي شما از مطالعه، از نوع خستگي جسمي باشد، مي‌توانيد براحتي آن را از خود دور کنيد و، بسته به ميزان خستگي و نيرويي که براي مطالعه مجدد لازم داريد، به خودتان استراحت دهيد. اين زمان مي‌تواند از چند دقيقه تا چند روز را شامل شود؛ حتي مي‌توانيد به جاي استراحت به انجام کارهايي بپردازيد که به نيروي فکري کمتري نياز دارد؛ مثلاً اگر خستگي شما شديد نيست يا از درسي که در حال مطالعه آن هستيد، خسته شده‌ايد، مي‌توانيد به جاي استراحت کامل، کتاب يا حتي مبحث مطالعه را عوض کرده و کتاب يا مبحث ساده‌تري را انتخاب کنيد. حتماً به خاطر داشته باشيد که اين موضوع به شما بستگي دارد که پس از خستگي از مطالعه، چه کاري را انجام دهيد؛ ولي اگر واقعاً خسته هستيد و مطمينيد که ادامه مطالعه به يادگيري شما کمکي نمي‌کند، پافشاري به ادامه مطالعه و کارهايي که به تمرکز و فکر احتياج دارد، نه تنها نتيجه مثبت نمي‌دهد، بلکه نتيجه منفي نيز دربر دارد.

خستگي روحي و عصبي، به عنوان دومين نوع خستگي، ريشه روحي و فکري دارد و ناشي از اضطراب و استرس است. معمولاً در بين کنکوري‌هاي عزيز، اين نوع از خستگي هم رايج است و باعث مي‌شود تا با وجود تجديد انرژي و قواي روزانه، باز هم داوطلب نتواند مطالعه خوبي داشته باشد. براي از بين بردن خستگي روحي، راهکارهاي مختلفي وجود دارد؛ اما پيش از انجام هر کار، مهم‌ترين نکته، اين است که شما نوع خستگي خود را بشناسيد.

يکي از بهترين کارها، چه براي جلوگيري از خستگي روحي و چه جسمي، داشتن روحيه عالي و مثبت انديشي در روند کاري است که پيشِ رو داريد. مثبت انديشي، به شما کمک مي‌کند تا نيروهاي خوب و انرژي‌هاي مثبت همراهتان باشد و شما را براي مطالعه و رسيدن به هدف، تشويق و ياري ‌نمايد. هر روز که از خواب بيدار مي‌شويد، روزتان را با يک جمله اميدبخش و تصوير زيبايي که از رسيدنتان به اهداف مورد نظرتان خلق کرده‌ايد، شروع کنيد و با اميد و مثبت انديشي ادامه دهيد. به خود بگوييد که باهوش، کوشا، قوي و خوش شانس هستيد و مي‌توانيد به اهداف مورد نظرتان دست پيدا کنيد. شايد در ابتدا متوجه نيرو و تاثير اين جملات نشويد، اما وقتي بمرور اين جملات را مهمان مغزتان کنيد، همين باور هم به شما راه پيدا مي‌کند، و مطمين باشيد که بسيار کمتر از قبل خسته خواهيد شد.

 تغذيه، يکي از مهم‌ترين مقوله‌ها، براي همه انسان‌ها و بخصوص شما کنکوري‌هاي عزيز است؛ با اين همه، اين مساله از آن مواردي است که در ميان بيشتر داوطلبان، کمترين توجه را به خود جلب مي‌کند؛ مثلاًبسياري از شماداوطلبان عزيز، وقتي تصميم به مطالعه مي‌گيريد، به صورت يک بعدي و افراطي دست به انجام اين کار مي‌زنيد و تصور مي‌کنيد که بايد از زماني که در دست داريد نهايت استفاده را ببريد، و به همين دليل به تغذيه خود اصلاً توجهي نمي‌کنيد و از تجديد انرژي و غذا خوردن غافل مي‌شويد؛ درحالي که همين موضوع، يکي از عوامل خستگي شماست؛ البته، به اين موضوع نيز بايد اشاره کنيم که برخي از عزيزان داوطلب هم به اشتباه گمان مي‌کنند که يادگيري مباحث کنکور، نيازمند خوردن حجم زيادي از مواد غذايي پرکالري است؛ بدون اينکه بدانند استفاده از غذاي زياد يا مواد غذايي پرکالري، يکي از عوامل خستگي است.

گروهي از داوطلبان، بخصوص عزيزاني که به مطالعه شبانه عادت دارند، معمولاً براي اينکه بتوانند تا پاسي از شب بيدار بمانند، به خوردن مواد کافيين دار، مانند قهوه، مبادرت مي‌کنند، و البته در اين بين، عده اي در انجام اين کار افراط مي کنند. بايد توجه داشته باشيد که مصرف زياد مواد کافيين‌دار، از عوامل بروز خستگي است؛ پس سعي کنيد که اولاً ساعات خواب و بيداري خود را به سمت بيداري در ساعات اوليه صبح (مثلاً ساعت 5 تا 6) و خواب در ساعات اوليه شب (مثلاً ساعت 9 تا 10) سوق دهيد، و دوم اينکه مصرف اين مواد را به حداقل برسانيد.

خواب و استراحت خوب و کافي، از مهم‌ترين عواملي است که از خستگي شما جلوگيري مي‌کند. همه داوطلبان در برنامه درسي خود بايد، بسته به توان يادگيري خود، بعد از مدتي مطالعه، دقايقي استراحت کنند؛ مثلاً در ازاي هر يک ساعت مطالعه، ده دقيقه استراحت را در برنامه خود بگنجانند. اين زمان استراحت به شما اجازه مي‌دهد تا اولاً خستگي‌تان کمتر شده يا به طور کلي از بين برود، و دوم اينکه مغزتان، فرصتي براي طبقه‌بندي يادگيري‌ها داشته باشد.

    علاوه بر اين استراحت‌هاي کوتاه، همه شما داوطلبان عزيز که به طور پيوسته و مداوم درس مي‌خوانيد، نياز به استراحت‌هاي طولاني‌تري نيز داريد. اگر زمان شما اجازه مي‌دهد، به منظور تجديد قوا، يک روز کامل را به استراحت بگذرانيد (مثلاً هر يک ماه يک بار، مخصوصاً بعد از دادن يک آزمون آزمايشي، يک استراحت يک روزه يا نيم روزه به خود بدهيد). با انجام اين کار، ممکن است که احساس عذاب وجدان کنيد و مرتباً با خود بگوييد : «بايد امروز را هم درس مي‌خواندم» و زمان گران‌بهايي را که به استراحت تخصيص داده‌ايد، با استرس سپري کنيد؛ اما همان‌طور که در بالا اشاره شد، فراموش نکنيد که در هنگام بروز استرس، مغز اطلاعات جديد را جذب نمي‌کند. يک روز را به فراغت بگذرانيد و احساس بدي از درس نخواندن خود نداشته باشيد، و فقط سعي کنيد که در اين مدت، بيشتر به انجام فعاليت‌هاي مورد علاقه خود بپردازيد؛ البته، انجام فعاليت‌هاي ذهني سنگين مورد علاقه خود را هم به زماني بعد از برگزاري کنکور موکول کنيد.

هر گاه از مطالعه خسته و کسل شديد، مي‌توانيد به مدت يک تا پانزده دقيقه از زمان خود را به انجام ورزش‌هاي سبک هوازي اختصاص دهيد؛ مثلاً مي‌توانيد تند تند قدم بزنيد يا بالا و پايين بپريد و نرمش‌هايي را انجام دهيد که ضربان قلب شما را افزايش مي‌دهد. انجام اين کار باعث مي‌شود تا خون بيشتري به مغز شما رسيده و خستگي و کسالتتان تا مدتي از بين برود.

حال که بحث ورزش به ميان آمد، حتماً شما داوطلبان عزيز به خاطر داشته باشيد با اينکه روزي پانزده تا سي دقيقه ورزش کردن مي‌تواند به طور مؤثري به يادگيري و نشاط شما کمک کند، دنبال کردن يک رشته ورزشي به صورت حرفه‌اي در اين برهة زماني اصلاً توصيه نمي‌شود و باعث خستگي شما بعد از انجام تمرينات و نيز از بين رفتن وقتتان در اين ايام مي‌گردد.

يکي از عواملي که بر خستگي شما عزيزان، بخصوص خستگي جسمي، تاثير زيادي مي‌گذارد، مناسب و استاندارد نبودن محيط مطالعه است. نور شديد يا کم، شلوغ بودن اتاق و ميز مطالعه يا درس خواندن در رختخواب، فرو رفتن در مبل يا لم دادن، باعث خستگي و خواب آلودگي زود هنگام مي‌شود.

  بهترين مکان براي مطالعه، نشستن روي صندلي يا تکيه دادن بر ميز شخصي و قرار گرفتن در اتاقي جدا از جريان‌هاي غيردرسي است. بهتر است که ميز مطالعه‌تان در کنج اتاق قرار داشته باشد؛ به طوري که شما رو به ديوار قرار بگيريد. قرار گرفتن در محيطي بسته مي‌تواند تا حد زيادي در حفظ تمرکز شما مؤثر باشد. از اطراف ميز کار خود، پوستر، مجله، کتاب غير درسي، تلفن و هر چيزي که حواستان را پرت مي‌کند برداريد. همچنين تمام وسايل مورد نياز براي مطالعه را روي ميز قرار دهيد تا هنگام مطالعه دايماً مجبور نباشيد که از جاي خود بلند شويد، نور اتاق مطالعه بايد کافي و تلفيقي از نور سفيد و زرد باشد؛ مثلاً يک لامپ معمولي براي چراغ مطالعه و يک لامپ مهتابي براي اتاق يا يک لامپ کم مصرف براي چراغ مطالعه و يک لامپ معمولي براي اتاق،مناسب است. چراغ مطالعه بايد حداقل سي سانتي متر با کاغذ فاصله داشته باشد، و اگر راست دست هستيد، در سمت چپ ميز، و اگر چپ دست هستيد، در سمت راست ميز قرار گيرد؛ حتي اگر ميز مطالعه هم نداريد، روي صندلي نشسته و درس بخوانيد؛ چون روي زمين زودتر خسته مي‌شويد.

   البته، تمام موارد بالا، شرايط ايده‌آل براي مطالعه‌اند و لازم نيست که همه اين شرايط مهيّا باشند تا شما درس بخوانيد. نکته مهم و اصلي اين است که حداقل استانداردها را براي مطالعه در نظر بگيريد تا از خستگي خود جلوگيري نماييد.

يکي از مهم‌ترين عواملي که باعث خستگي داوطلبان مي‌گردد، ندانستن فنون صحيح مطالعه است. نداشتن برنامه‌ريزي درست و اصولي، ندانستن شيوه هاي درست مطالعه، غير فعال درس خواندن، پرسش نکردن و يادداشت برنداشتن، چيدمان درست نداشتن بين مباحث مرتبط يا مباحث سخت و آسان و …، همه از جمله عواملي هستند که اگر يک داوطلب از آنها اطلاع درستي نداشته باشد، زود از مطالعه خسته خواهد شد. اگر تاکنون با چنين سبکي درس خوانده‌ايد و اطلاع چنداني از فنون صحيح مطالعه نداريد، حتماً سعي کنيد که با مشاوره گرفتن و کمک خواستن از معلمان يا دوستان و همکلاسي‌هاي مطلع خود، مطالعه صحيح را در پيش بگيريد. انجام اين کار به شما کمک خواهد کرد تا علاوه بر اينکه زودتر و بهتر درس بخوانيد، از بروز خستگي و دلزدگي از کنکور در خودتان هم جلوگيري کنيد.

يکي از دشمنان اصلي يادگيري و دوستان پر و پا قرص خسته کردن شما عزيزان، نااميدي است. نااميدي، انگيزه و انرژي شما را براي مطالعه مي‌گيرد و باعث مي‌شود تا  خيلي سريع احساس خستگي کنيد. افرادي که دايماً خود را به دليل کندي در يادگيري سرزنش مي‌کنند، حتي اگر پيشرفتي مناسب و قوه يادگيري بالايي داشته باشند، همواره در استرس به سر مي‌برند؛ اما در مقابل، افرادي که به خود و سرعت يادگيري شان اطمينان دارند، حتي اگر از هوش و استعداد کمتري نسبت به گروه قبل برخوردار باشند، نتيجه کارشان بهتر است؛ زيرا اين افراد انرژي خود را صرف نگراني و حساسيت‌هاي بي‌مورد نمي‌کنند و آهسته و پيوسته پيش مي‌روند؛ پس به جاي نااميدي، مثبت فکر کنيد و به خود روحيه بدهيد؛ آن وقت خواهيد ديد که سخت‌ترين مباحث درسي هم در مقابل توان شما سر تعظيم فرود مي‌آورند و تسليم شما مي‌شوند.

بسياري از عزيزان داوطلب، وقتي براي کنکور آماده مي‌شوند، به گونه‌اي رفتار مي‌کنند که گويي کنکور غولي بي شاخ و دم است و آنها مجبورند که براي ادامه حيات و هستي خود، به هر قيمتي هم که شده است، آن را از سر راه بردارند؛ يا اينکه کنکور، همه راه براي کسب نتيجه از تلاش چندين ساله يک دانش‌آموز است و بايد بخوبي به اتمام برسد و البته، يکي از مواردي که در اين ميان مهم نيست، خود داوطلب است !