شرط اول قدم آن است که …

بيشتر مردم براي اغلب کارهايي که انجام مي‌دهند، از قبل برنامه‌ريزي مي‌کنند و به اين ترتيب سعي مي‌نمايند تا کاري را که در نظر دارند، به خوبي به پايان رسانند. از رفتن به يک مهماني تا سفر، خريد يکي از لوازم منزل يا لپ‌تاپ و کامپيوتر و … گرفته تا کارهاي کوچکتري مانند ورزش کردن و … همه نياز به برنامه‌ريزي دارد. مانند جنبه‌هاي مختلف زندگي‌مان، آمادگي براي کنکور نيز نياز به برنامه‌ريزي دارد. براي اينکه شما عزيزان به عنوان داوطلب اين آزمون بتوانيد از تلاش خود، بهترين نتيجه را بگيريد بايد يک برنامه‌ريزي درست و اصولي درسي براي آمادگي در آن داشته باشيد. اين موضوع، آن قدر مهم است که حتي اگر تاکنون به اين مهم مبادرت نکرده‌ايد، بهتر است که اين کار را خيلي زود انجام دهيد.

      آيا تا به حال با افراد موفق در کنکور برخورد داشته‌ايد؟ حتماً اين موضوع را متوجه شده‌ايد که معجزه‌اي در کار نيست. موضوع فقط اين است که افراد موفق کنکوري کساني هستند که براي آمادگي در کنکور و نتيجه‌گيري بهتر از تلاششان، برنامه‌ريزي را فراموش نکرده‌اند؛ پس اگر جزو آن دسته از داوطلباني هستيد که تا به حال بدون برنامه‌ريزي درس مي‌خوانده‌ايد، وقتتان را هدر ندهيد و بدون معطلي به انجام اين کار بپردازيد. به ياد داشته باشيد که اگر برنامه‌ريزي خوب و اصولي داشته باشيد مثل اين است که بخشي از راه موفقيت در کنکور را به خوبي به پايان رسانده‌ايد.

ممکن است که بسياري از شما داوطلبان، مطالعه خود را با برنامه‌ريزي شروع کرده باشيد و نيز عده‌اي نيز در ميان شما عزيزان باشند که برنامه‌ريزي‌شان موفق و اصولي نبوده است يا بدون برنامه‌ريزي مطالعه کرده و از خودتان بپرسيد که اصلاً برنامه‌ريزي خوب چيست و چه ويژگي‌هايي دارد؛ از طرف ديگر، بايد به اين نکته نيز توجه داشته باشيد که يکي از مهم‏ترين تفاوت‏هاي سال‏هاي درسي شما با سال آمادگي براي کنکور، حجم مباحثي‏ است که بايد براي آزمون سراسري مطالعه يا مرور کنيد. اين حجم زياد مباحث، به طور معمول سبب مي‏شود تا داوطلبان کنکور، که عادت به مطالعه و برنامه‏ريزي براي اين حجم ندارند، با مشکل مواجه شوند. از مهم‏ترين عوامل کنترل و غلبه بر اين حجم زياد، آن است که برنامه‏ريزي دقيق و درستي داشته باشيم. براي اينکه همگي شما داوطلبان گرامي بتوانيد از اين به بعد، از وقت و انرژي خود، بهترين استفاده را ببريد، در اين مقاله سعي مي‌کنيم تا به يکي از مهم‌ترين مسايل کنکور، يعني برنامه‌ريزي درسي و اصول آن، بپردازيم. براي اينکه برنامه‌ريزي خوبي داشته باشيم بهتر است که موارد زير را در نظر بگيريم:

توجه به ويژگي‌هاي فردي و درسي خودتان، مانند ساعات خواب و بيداري، غذا، استراحت، نقاط ضعف و قوت درسي و … کمک شاياني در شناخت شما از خود از نظر استعداد، توانايي‌ها و پشتکار و … مي‌نمايد. اين مساله به شما کمک مي‌کند تا برنامه‌ريزي آينده خودتان را بر پايه اين شناخت استوار کرده و آن را واقع‌بينانه‌تر طرح‌ريزي کرده و اجرا کنيد.

يک برنامه‌ريزي موفق و درست درسي، آن برنامه‌ريزي است که انعطاف پذيري و پويايي بالايي داشته باشد؛ به اين ترتيب که اگر شما نتوانستيد درسي را در زمان مشخص شده بخوانيد يا مشکلي برايتان پيش آمد که چند روز از برنامه‌ريزي عقب افتاديد، به راحتي بتوانيد اين مشکل را جبران کنيد؛ مثلاً اگر به علت بروز يک مشکل، شما نتوانستيد چهار ساعت را از يک روز برنامه‌ريزي شده خود درس بخوانيد، و اين چهار ساعت، شامل يک ساعت و نيم مطالعه عربي و دو ساعت شيمي مي‌شد، شما بايد در برنامه‌ريزي خود تمهيداتي داشته باشيد که هم دروس سخت و هم آسان را در کنار يکديگر آورده و ساعت استراحت را نيز براي خودتان در نظر بگيريد؛ مثلاً براي اينکه اين مشکل را جبران کنيد، نگاهي به برنامه آن روز يا روزهاي ديگر همان هفته انداخته و به جاي يک يا دو درسي که مباحث بيشتري از آن را خوانده‌ايد يا آمادگي بيشتري در آن داريد، اين دو درس يا يکي از آنها را لحاظ کنيد.

در برنامه‌ريزي خود، واقعيت‌هاي جسمي، روحي و درسي خود را در نظر بگيريد. برنامه‌ريزي درسي شما بايد براساس نيازها و فعاليت‌هاي روزانه‌تان تدوين شود. شما هم مانند همه اطرافيانتان، نياز به خوابيدن، خوردن، استراحت کردن، تماشاي تلويزيون و … داريد؛ پس سعي کنيد که براي انجام اين کارها نيز وقتي را در برنامه‌ريزي خود در نظر بگيريد؛ البته توجه داشته باشيد که اين نوع فعاليت‌ها نبايد وقت زيادي را از شما بگيرد و هر چه به ماه‌هاي آخر زمان آمادگي براي کنکور نزديک مي‌شويد بايد از حجم فعاليت‌هاي غيردرسي‌تان، مثلاً تماشاي تلويزيون، کم کرده و به ساعات مطالعه خود اضافه کنيد. توجه داشته باشيد که امسال براي شما سال سرنوشت‌سازي است؛ بنابراين، زمان را با توجه کردن به مسايل بي‌اهميت از دست ندهيد؛ زيرا سال‌هاي بعد به اندازه کافي فرصت داريد که به اين امور (فعاليت‌هاي فوق برنامه ) بيشتر بپردازيد؛ از طرف ديگر بايد به اين موضوع نيز توجه کنيد که نبايد توانايي‌هاي خود را بيش از حد برجسته کنيد؛ مثلاً با خود بگوييد که «من چون داوطلب کنکور هستم، پس سعي مي‌کنم که در شبانه روز چهار ساعت بخوابم و بقيه را درس بخوانم». ممکن است که در کوتاه مدت، اين تصور شما مشکلي برايتان ايجاد نکند؛ اما در دراز مدت، اين مساله حتماً نيرو و توانتان را تحليل مي‌برد و نه تنها باعث موفقيتتان نخواهد شد، بلکه شما را از مطالعه نيز خسته خواهد کرد.

توجه داشته باشيد که برنامه‌ريزي، بدون اجراي آن، باعث مي‌شود تا شما در ادامه راه، براي استفاده از برنامه‌ريزي خود، دچار سرخوردگي شويد؛ زيرا برنامه غير قابل اجرا، عملاً از روي کاغذ فراتر نمي‌رود. توصيه اکيد ما به همه شما کنکوري‌هاي عزيز اين است که با توجه به اينکه تدوين اين برنامه، وقت زيادي را از شما نمي‌گيرد، حتماً با حوصله و دقت و در نظر گرفتن همه مطالبي که به آنها اشاره خواهيم کرد، نسبت به انجام اين کار اقدام کنيد.

در برخي از موارد ديده مي‌شود که داوطلب، کار برنامه‌ريزي را به ديگران واگذار کرده يا از برنامه‌ريزي ديگر داوطلبان استفاده مي‌کند. يکي از بزرگترين معايبي که برنامه‌ريزي شما ممکن است داشته باشد همين است. حتماً به خاطر داشته باشيد که بهترين برنامه‌ريز درسي خودتان، خود شما هستيد؛ زيرا اين شما هستيد که دقيقاً از ساعات خواب و بيداري، استراحت، ضعف‌ها و نقاط قوت درسي خود مطلع هستيد و مي‌توانيد با توجه به کل اين موضوعات، يک برنامه درست بريزيد. علاوه بر اينکه محور برنامه‌ريزي خود شما هستيد، رقيب اصلي در اين نوع برنامه‌ريزي نيز خودتان هستيد؛ به گونه‌اي که شما در اين نوع برنامه‌ريزي، هر هفته و هر روز سعي مي‌کنيد که با روز و هفته گذشته خود، چه از نظر کميت مطالعه و چه از نظر کيفيت مطالعه، رقابت داشته باشيد و نه با فرد و افراد ديگري، و به اين ترتيب مي‌توانيد نتيجه بسيار خوبي از تلاش خود بگيريد.

يکي از اشکالاتي که در اکثر برنامه‌ريزي‌ها وجود دارد توجه بيش از اندازه به کميت است. گرچه اين موضوع مهم است که شما ميزان و حجم مطالعه خود را بالا ببريد، اما نکته مهم‌تر اين است که تا چه حد از آنچه را خوانده‌ايد، ياد گرفته و مي‌توانيد به خوبي از آن استفاده کنيد؛ پس به جاي اينکه در برنامه‌ريزي خود در دو ساعت مطالعه درس فيزيک، يک فصل را درنظر بگيريد، سعي کنيد که يک يا دو مبحث از يک فصل را به خوبي ياد بگيريد. اين موضوع باعث مي‌شود تا شما با اعتماد به نفس بيشتر و روحيه بالاتري به ادامه کار بپردازيد.

براي اينکه يک برنامه‌ريزي موفق داشته باشيد، قبل از هر چيز بايد يک ديد کلي و بلند مدت از دوره آمادگي براي کنکور، از هم اکنون تا زمان برگزاري آزمون، داشته باشيد؛ به اين ترتيب که تصميم بگيريد مي‌خواهيد چه مدتي را به مطالعه اوليه، چه مدتي را به مرور کلي، چه مدتي را به تست‌زني نهايي و … اختصاص دهيد. برنامه کلي، طرح‌ريزي فعاليت‌هاي شما تا زمان برگزاري آزمون سراسري است؛ البته نه به صورت جزيي، بلکه به صورت کلي و جامع؛ مثلاً به عنوان يک داوطلب کنکور، که وضعيت عادي دارد، شما تصميم مي‌گيريد که تا فرا رسيدن عيد نوروز را به مطالعه اوليه و مرورهاي آخر هفته اختصاص دهيد، تا اول خرداد ماه به مرور نهايي و تست‌زني تمريني، و از اول خرداد ماه تا زمان برگزاري کنکور به تست زني سرعتي بپردازيد. اکنون با توجه به اين تصميم، شما مي‌دانيد که از خود و برنامه‌تان چه مي‌خواهيد و قطعاً مي‌توانيد بهتر و توانمندتر تصميم بگيريد.

براي اينکه بتوانيد ديد بهتري از برنامه کلي خود داشته باشيد، به پرسش‌هاي پايين با دقت پاسخ دهيد و همه پاسخ‌ها را به طور خلاصه روي کاغذي يادداشت کنيد و با توجه به آنها يک طرح کلي از زمان حال تا برگزاري آزمون سراسري را براي خودتان در نظر بگيريد.

1- تا کنکور چه مدت زمان داريد؟

2- براي کنکور چه درس ها يا موضوعاتي بايد مطالعه شود؟

3- در طول هفته چند ساعت را براي مطالعه در نظر گرفته‌ايد؟

4- تاکنون چه ميزان مطالعه کرده و چه درس‌هايي را خوانده و چه درس‌هايي را هنوز مطالعه نکرده‌ايد؟

5- براي مطالعه هر درس، چه مدت زمان لازم است؟

6- با توجه به ضرايب درس‌ها يا مشکل بودن يک درس يا تعداد مرورهاي آن، چه ميزان وقت مطالعه بايد براي هر درس در نظر داشته باشيد؟

7- براي مرور و تست‌زني همه مطالب، چه مدت زمان لازم است؟

سعي کنيد که در طرح‌ريزي اين مرحله از کارتان، حتماً زماني را براي مرور نهايي و تست‌زني سرعتي و مشابه آزمون در نظر بگيريد؛ حتي اگر انجام اين کار باعث شود تا شما نتوانيد برخي از فصول بعضي از دروس يا برخي از دروس را اصلاً مطالعه نکنيد؛ زيرا اين مطالب بايد در ذهن شما تثبيت شوند تا زمان برگزاري کنکور بتوانيد از آنها به خوبي استفاده کنيد.

اين گام از برنامه‌ريزي، که شايد بيشترين وقت را از شما بگيرد و البته مهم‌ترين بخش برنامه‌ريزي نيز هست، فقط يک بار انجام مي‌شود. در صورتي که تغييري در برنامه اساسي شما رخ ندهد، يک بار تدوين برنامه کافي است؛ بنابراين، برنامه ياد شده به شما مي‌گويد که تا زمان برگزاري کنکور به طور کلي چه کارهايي را (با توجه به زمان انجام هر کدام) بايد انجام دهيد؛ در واقع، يک چشم انداز کلي از مطالعه و آمادگي شما براي شرکت در کنکور را مجسم مي‌سازد.

هنگامي که طرح‌ريزي برنامه کلي خود را به پايان رسانديد، تدوين برنامه هفتگي و روزانه آغاز مي‌شود. تدوين برنامه هفتگي، بر اساس برنامه کلي و با توجه به اهميت دروس، نقاط قوت و ضعف شما در هر درس، ميزان ساعاتي که مي‌توانيد مطالعه کنيد و مواردي از اين قبيل صورت مي‌پذيرد. تهيه برنامه مناسب هفتگي براي اولين بار، بدون خطا و اشتباه نخواهد بود و شايد در اجراي آن با مشکلاتي روبرو شويد؛ ولي در مراحل بعدي مي‌توانيد ايرادهاي آن را برطرف کرده و براي هفته‌هاي آينده، يک برنامه‌ريزي دقيق و واقعي انجام دهيد. براي تهيه و تدوين برنامه هفتگي و روزانه، به مراحل و نکات زير دقت کنيد:

1- واحد مطالعه خودتان را تعيين کنيد.

واحد مطالعه، زماني است که در آن بهترين و بيشترين کارايي را براي انجام مطالعه دارا هستيد؛ مثلاً شما از جمله داوطلباني هستيد که ساعت پنج صبح از خواب بيدار مي‌شويد و مطالعه مي‌کنيد، اما حتماً ساعتي از عصر را به خواب روزانه اختصاص مي‌دهيد و شب‌ها نيز ساعت ده مي‌خوابيد. با توجه به چنين شرايطي شما بايد واحد هفتگي و روزانه مطالعاتي خود را مشخص سازيد. دقت داشته باشيد که واحد مطالعه هر فرد، مختص خود اوست و همان­گونه که قبلاً هم اشاره کرديم شما نمي‌توانيد از برنامه شخص ديگري استفاده کنيد.

2- جدول برنامه هفتگي را با توجه به واحد مطالعه خودتان پر کنيد.

در اين مورد، حتماً به اهميت هر درس در رشته تحصيلي خودتان و ميزان اطلاعات و آمادگي خود در آن درس توجه کنيد: نه براي يک درس، بيش از حد ممکن، و نه براي يک درس، کمتر از آنچه که لازم است، وقت بگذاريد.

3- زمان استراحت پس از هر واحد مطالعه را در نظر داشته باشيد و آن را نيز در برنامه خود  وارد کنيد.

همه شما داوطلبان عزيز دقت داشته باشيد که مغز انسان نيز، مانند ديگر اعضاي بدن، پس از هر فعاليتي نياز به استراحت دارد؛ پس، هم براي اينکه مغز شما خسته نشود و هم براي اينکه يادگيري شما به حد اعلا برسد، حتماً در برنامه خود، اوقاتي را براي استراحت در نظر بگيريد. مي‌توانيد پس از هر واحد مطالعه، زمان استراحت را به مدت پانزده دقيقه قرار دهيد؛ البته اين ميزان، يک ميزان عادي و استاندارد است؛ اما مي‌تواند، بسته به درسي که خوانده‌ايد و توان جسمي و ذهني شما، کمي تغيير کند؛ اما باز هم تاکيد مي‌کنيم که زمان استراحت حتماً بايد وجود داشته باشد.

4- همه کارهايتان را در يک جدول ثبت کنيد.

تمام کارها و فعاليت‌هايي را که به طور ثابت در هر هفته داريد در يک جدول وارد کنيد. اين کارها را که شامل برنامه درسي کلاس‌هاي مدرسه و کارهاي ثابت هفتگي‌تان مي‌شود، وارد جدول کنيد؛ مثلاً ساعات تغذيه، ورزش و کلاس‌هاي آموزشگاه يا کلاس‌هاي زبان ترميک يا کار با کامپيوتر را مدّنظر داشته باشيد. حتماً به اين نکته نيز توجه کنيد که فعاليت‌هاي فوق برنامه شما داوطلبان عزيز، مانند ورزش، تفريح، تلويزيون، کامپيوتر و … بايد متناسب با حجم مطالبي که براي آمادگي کنکور مطالعه است، در نظر گرفته شود، و هر چه به پايان زمان آمادگي به کنکور مي‌رسيد بايد از ميزان برخي از فعاليت‌ها يا يک يا چند کار کاسته شود؛ البته حتماً به اين نکته نيز توجه کنيد که برخي از اين موارد، مانند ورزش، نه تنها باعث تلف شدن وقت شما نمي‌شود، بلکه باعث مي‌شود تا مغزتان نيز آمادگي بيشتري داشته باشد و شما با روحيه و نشاط بيشتري پيش برويد. شما عزيزان بايد سعي کنيد تا فعاليت‌هاي فوق را در جهت رسيدن به اهدافتان طرح‌ريزي کنيد؛ مثلاً با خود بگوييد: «من امروز يک ساعت ورزش مي‌کنم تا بتوانم در ساعت‌هاي بعدي، بهتر مطالعه کنم و با شادابي به مطالعه‌ام ادامه دهم».

نکته ديگر که بايد به آن توجه داشته باشيد، اين است که فعاليت‌هاي فوق برنامه نبايد وقت زيادي را از شما بگيرد و زياد شما را خسته کند. بارها با افرادي برخورد کرده‌ايم که وقتي از فعاليت‌هاي جنبي خسته مي‌شوند به سراغ درس مي‌روند؛ پس شما دقت داشته باشيد که هرگاه پس از انجام مطالعه کافي خسته شديد به سراغ فعاليت‌هاي فوق برنامه برويد. انجام فعاليت‌هاي جنبي در زمان مطالعه و آمادگي براي کنکور به مدت چهار تا پنج ساعت در هفته، مي‌تواند براي شادابي و تجديد روحيه و آمادگي‌تان براي مطالعه‌هاي بعدي، کافي باشد؛ ولي بيشتر از اين مقدار به برنامه مطالعاتي شما ضرر خواهد رساند.

5- دروسي را که بايد مطالعه شود، با توجه به ساعت‌هاي لازم براي مطالعه آنها و متناسب با برنامه‌ريزي کلي‌تان، به طور دقيق وارد برنامه کنيد.

دقت داشته باشيد که هر درس را به اجزاي زماني متناسب با واحد مطالعه خودتان تقسيم‌بندي کرده و آن را وارد برنامه کنيد؛ مثلاً شما براي انجام اين کار مي‌توانيد در يک واحد مطالعه‌تان، يک موضوع فيزيک، مثلاً آينه‌ها، را بخوانيد يا يک يا چند درس از يک کتاب (درس پنج و شش کتاب عربي) را مطالعه کنيد و يا حتي به صورت صفحه‌اي برنامه‌ريزي کنيد (مثلاً ده صفحه از کتاب زيست شناسي را در يک واحد مطالعه بخوانيد).

6- همه دروس را در برنامه بگنجانيد.

دقت داشته باشيد که تمام دروس را در برنامه مطالعاتي خود بگنجانيد و هيچ درسي را به دليل سخت بودن يا بي‌علاقگي رها نکنيد. يکي از محاسن برنامه‌ريزي اين است که شما را مکلف به خواندن دروسي مي‌کند که به هر دليل به آنها علاقه نداريد.

7- براي مطالعه هر درس يا هر کتاب، وقت کافي در نظر بگيريد.

براي موفقيت بيشتر در اين کار، ساعات مورد نياز براي مطالعه يک درس يا يک موضوع را متناسب با ميزان سختي آن در نظر بگيريد و همچنين به زمان لازم براي حل تمرين‌ها و تست‌زني آن درس نيز توجه کنيد؛ مثلاً ميزان ساعتي که براي مطالعه و حل تمرين‌هاي يک مبحث رياضي نياز داريد، خيلي بيشتر از ميزان ساعت مطالعه يک يا دو درس ادبيات است؛ از طرف ديگر، حتماً زماني را نيز براي مرور اوليه هر درس طي هفته يا پايان آن در نظر بگيريد.

8- بين دو موضوع مشابه، يک موضوع ديگر را مطالعه کنيد يا مدت زماني را براي استراحت در نظر بگيريد. انجام اين کار باعث مي‌شود تا مطالب را بهتر ياد بگيريد و مباحث مشابه را با يکديگر خلط نکنيد.

9- مدت زماني را در برنامه هفتگي، براي جبران عقب افتادگي‌هايتان در نظر بگيريد.

انجام اين کار از مهم‌ترين کارها در برنامه‌ريزي است؛ به اين دليل که همه ما نمي‌توانيم طبق برنامه‌ريزي که در نظر داشته‌ايم به طور کامل پيش رويم؛ زيرا هميشه مسايلي مانند بيماري، آمدن مهمانان ناخوانده که اصرار دارند وقتي را با شما بگذرانند، تلفن طولاني يک دوست و … وجود دارند که در اجراي کامل برنامه‌تان اخلال وارد مي‌کند؛ بنابراين، ساعاتي را در برنامه خويش به اين منظور اختصاص دهيد؛ مثلاً دو ساعت از روز جمعه را براي جبران عقب افتادگي‌هاي خود در نظر بگيريد. در صورتي که از برنامه‌تان عقب نبوديد، مي‌توانيد اين مدت زمان را صرف مرور درس‌ها يا مطالعه دروس جديد نماييد.

10- اگر دانش‌آموز هستيد، سعي کنيد که وقت مطالعه درسي را تا حد امکان، نزديک‌تر به ساعت آن درس تعيين کنيد.