تنبلي ممنوع!

اول مهر بوي تازگي مي‌دهد؛ بوي کيف‌ها و روپوش‌هاي نو؛ بوي کتاب‌ها و درس‌هاي تازه و گاه بوي مقطع تازه و مدرسه و معلم‌هاي جديد؛ اما در حقيقت آنچه مي‌تواند به  يک سال تحصيلي مفهوم تازگي ببخشد، تصميم‌ها و شيوه‌هاي نو است؛ اينکه امسال نگاهي تازه و به دور از پيش داوري‌ها و توجيه کردن‌ها، به خود داشته باشيم. امسال به جاي اينکه با نق زدن و مشکلات را به گردن ديگران انداختن، خود را بي‌تقصير و در شرايط موجود، بهترين جلوه دهيم، به دنبال رفع حداقل يکي از نقص‌هايمان باشيم. مي‌دانم که خيلي از شما در دلتان مايليد که چنين اتفاقي بيفتد؛ اما نمي‌دانيد که چگونه شروع کنيد و اين تمايل تنها در حد آرزو باقي مي‌ماند و متاسفانه جامه عمل به خود نمي‌پوشد. در اينجا راهکارهايي براي مبارزه با يکي از ويژگي‌هاي نامطلوب دانش‌آموزي، درس نخواندن يا تنبلي، ارايه مي‌شود. گفتني است که اين راهکارها مي‌تواند درباره ساير خصلت‌هاي نامطلوب نيز مفيد واقع شود.

اولين راه براي يک تغيير جدي و رسيدن به وضعيتي بهتر، شناخت خود است. بسياري از ما شناخت دقيقي از خود نداريم و با خصوصيات اخلاقي‌مان به درستي آشنا نيستيم؛ براي مثال، برخي از ما نمي‌دانيم که تنبلي مي‌کنيم و عادتمان شده است که کار امروز را به فردا موکول کنيم. فکر مي کنيم که مشکل از ما نيست؛ بلکه وظايفي بيش از توان و وقتمان به ما محول مي‌کنند و در نتيجه نمي‌توانيم از عهده آن بر آييم يا تقصير را گردن توان جسمي و هوشي خود مي‌اندازيم و معتقديم که اگر هم ديگران از ما موفق‌ترند، به خاطر تفاوت‌هاي فردي در توانايي‌هاي فيزيکي و روحي است و اينکه برخي از افراد ذاتاً از ما قدرتمندتر هستند.

شک نيست که افراد داراي توانايي‌ها و علايق متفاوتي هستند؛ اما بياييد کلاهمان را قاضي کنيم و ببينيم که چقدر از کوتاهي‌هاي ما به خاطر تنبلي يا «باري به هر جهت بودن» خودمان است. ببينيم که اگر هر روز مي‌گوييم از فردا شروع خواهم کرد، و اگر اهل تقلب هستيم يا مي‌خواهيم هر چيز را سهل و آسان به دست بياوريم، به خاطر ويژگي‌هاي فردي ماست و نمي‌توان تغييري در اين خصوصيات ايجادکرد يا به دنبال توجيه اشتباهاتمان هستيم؟

توجه داشته باشيد که اگر مي‌خواهيد در رفتار خود تغييري ايجاد کنيد، بايد به دليل يک نياز شخصي باشد؛ براي مثال، اگر مي‌خواهيد که بيشتر درس بخوانيد، بايد دليل انجام اين کار، يک نياز شخصي مثل پذيرش در رشته و دانشگاه ايده‌آل‌تان باشد. اگر اين تغيير براي رضايت والدين يا اولياي مدرسه باشد، تحول شما زياد دوام نمي‌آورد. ممکن است که چند روزي، تغييري در خود حس کنيد، اما به زودي درمي‌يابيد که خود را گول زده‌ايد و رفتارتان به روز اول باز خواهد گشت.

در اين مرحله بايد يکي از خصوصيات خود را انتخاب و روي آن تمرکز کنيد؛ چون با تمرکز روي يک ويژگي خاص، بهتر و مفيدتر اقدام خواهيد کرد. فراموش نکنيد که براي کسب موفقيت در هر تغييري، بايد ابتدا قدم‌هاي کوچک برداريد و کم‌کم تغييرات مورد نظر خود را ايجاد کنيد. انجام تغييرات کوچک فعلي، باعث مي‌شود که تغييرات بزرگتر آتي، راحت‌تر انجام پذيرد. خصوصيات اخلاقي دلخواه را دستچين کنيد. بايد دقيقاً بدانيد که چه مي‌خواهيد و اين طور نباشد که فقط با مشاهده فردي بگوييد که «من مي‌خواهم شبيه او باشم!» بلکه ببينيد که دقيقاً چه خصوصيتي در او وجود دارد که تحسين شما را برمي‌انگيزد؛ به عنوان مثال، قابليت او در حل کردن مسايل در شرايط دشوار، کوشا بودن  و… تمام موارد را در يک دفترچه يادداشت کنيد.

براي تغيير به خودتان زمان بدهيد؛ زيرا تغيير شخصيت و خصوصيات رفتاري، يکشبه انجام نمي‌شود؛ به همين منظور، اهدافي کوچک و منطقي براي خودتان در نظر بگيريد؛ مثلاً براي رهايي از خصلت تنبلي، به خود بگوييد که نبايد بيش از پنج دقيقه در انجام کاري تعلل کنيد. اگر روي اين تغيير تمرکز و بر سر خواسته‌تان پافشاري کنيد، به صورت کارآمد و مفيد، شخصيت خود را تغيير خواهيد داد؛ يعني به تدريج در مي‌يابيد که کمتر تنبلي مي‌کنيد و در انجام کارها کوشاتر هستيد.

فراموش نکنيد که تمام اين مراحل بايد مرحله به مرحله انجام شود. شما تصميم گرفته‌ايد که رفتارتان را عوض کنيد؛ پس قبل از اينکه واقعاً تغيير کنيد نياز به زمان داريد؛ مثلاً ممکن است که شما تمام پاييز روي خودتان کار کنيد تا در زمستان شخصيت جديدي داشته باشيد. به قول معروف: «رهرو آن است که آهسته و پيوسته رود»؛ پس اگر نتوانستيد به سرعت خود را تغيير دهيد، نااميد نشويد؛ چرا که همه ما براي بهتر شدن، به زمان احتياج داريم.

مولوي هشتصد سال پيش سروده است:

مي رود کودک به مکتب پيچ پيچ                             چون نديد از مزد کار خويش هيچ

فرض کنيم که هدف شما از درس خواندن بيشتر، موفقيت در آزمون سراسري و کسب رتبه‌اي مطابق ميلتان باشد. با اينکه هدف شما بسيار ارزشمند است، اما چون براي رسيدن به آن بايد ماه‌هاي زيادي تلاش کنيد و پاداش تلاشتان به زودي داده نمي‌شود، به قول معروف امکان دارد که در نيمه راه کم بياوريد؛ پس لازم است که اهداف کوتاه مدت و پاداش‌هايي مطابق با اهداف مورد نظر براي خود بيابيد. بايد کار را به قطعات کوچکتر تقسيم کرده و از پاداش‌هاي فوري‌تري استفاده کنيد؛ براي مثال، اگر علاقه‌مند به بازي‌هاي کامپيوتري يا تماشاي تلويزيون هستيد، در ابتدا براي هر دو ساعت درس خواندن، نيم ساعت از زمان خود را به بازي کامپيوتري يا ديدن تلويزيون اختصاص دهيد. اگر مي‌خواهيد که يک فيلم يا سريال را تماشاکنيد و نياز به زماني بيش از نيم ساعت داريد، بعد از هر  دو ساعت مطالعه، در برگه‌اي ذکر کنيد که نيم ساعت پاداش ذخيره داريد و بعد از مجموع اين نيم ساعت‌ها براي تماشاي يک سريال بهره ببريد. امکان دارد که علاقه شما، رفتن به گردش با دوستان يا ديدن يک بازي فوتبال از نزديک و مواردي مشابه آن باشد که زمان بيشتري را نياز داشته باشد (گاه لازم است که نيمي از يک روز يا تمام يک روز تعطيل خود را به آن اختصاص دهيد)؛ در اين صورت، از پاداش رمزي استفاده کنيد؛ يعني جعبه‌اي را براي جمع کردن ساعت‌هاي پاداش خود تهيه کنيد و با ذخيره کردن ساعت‌ها، زمان لازم را براي تفريح مورد علاقه‌تان از خودتان بخريد!

توجه داشته باشيد که پاداش هميشه نبايد زمان‌بر باشد. گاهي خوردن يک خوراکي مورد علاقه يا خريدن يک وسيله که به آن نياز هم داريد، مي‌تواند پاداش تلاش شما باشد. همچنين پاداش يا پاداش رمزي بايد بلافاصله بعد از درس خواندن به دست بيايد و مقدار کاري که براي دستيابي به پاداش انجام مي‌شود بايد کم باشد و بتدريج افزايش پيدا کند؛ براي مثال، اگر مي‌خواهيد درسي را که دوست نداريد، بخوانيد، به مرور به مقدار آن اضافه کنيد و در ابتدا مطالعه يک فصل را در برنامه خود نگنجانيد. مهم‌تر از همه اينکه، پاداش فقط در ازاي کار تعيين شده بايد داده شود؛ پس اگر تقلب کنيد نمي‌توانيد به هدف خود دست پيدا کنيد.